Перакат

— Вам тут весела, — сказаў ён з некаторай зайздрасцю. — А мае ўсе паехалі, дык я адзін з Дзікам.

— I праўда, выпіце з намі,— запрасіў яго і Антон. Ён ведаў гэтую Каціну звычку — каля яе заўсёды было шумна і весела, яна ўмела абыходзіцца з людзьмі, камандаваць, кіраваць любой кампаніяй, як вопытны дырыжор — аркестрам. Вось і цяпер — яна імгненна наліла з бутэлькі гаспадару сабакі (сенбернар, павільваючы хвастом, мясціўся ўжо ля Каціных ног), ухвальна забіла ў ладкі, калі мужчына, высока задзіраючы галаву, асцярожна выпіў шампанскага. Быў ён яшчэ не стары, валюхасты, з поглядам стомленым і спакойным.

— Вясёлая ў вас жонка, — сказаў ён Антону. — Гэта і добра. Пакуль маладыя — весяліцеся, радуйцеся жыццю. Кароткае яно, халера.

— Кароткае? — здзівілася Кацн. — Ой, а мне, наадварот, здаецца: дні цягнуцца-цягнуцца, месяцы ажно паўзуць…

— Гэта пакуль, — усміхнуўся госць. — Пакуль паўзуць. Пасля пачнуць набіраць хуткасць, а пасля заскачуць, як шалёныя, не паспяваеш іх ні палічыць, ні ўхапіць! Ну, мне час ісці, не буду вам перашкаджаць.

Ён падзякаваў, паклікаў за сабой Дзіка. Той неахвотна пабег, азіраючыся на Кацю.

— Бачыш, нават сабакі мяне любяць!

Нейкі папрок прагучаў у яе голасе, але Антон змоўчаў, таму што папрок адносіўся да таго, аб чым гаварыць яны не маглі. I ўсё-ткі Каця пераступіла тую забарону:

— А чаму ты… ты мяне не любіш?!

— Не трэба, — прамармытаў ён, памкнуўшыся ўстаць. Але яна сама паднялася, заступіла дарогу, кінула рукі на плечы, наблізіла твар:

— Паедзем адсюль, Антон, міленькі! Паедзем! Абмяняю сваю палову, у любы горад паеду, абы з табой!

Было цёмна, і твар яе бледным паўкругам уставаў над чарнатою паліто — твар, які ён столькі разоў накрываў пацалункамі, дзе ведаў, здаецца, кожную клетачку… Ад яе патыхала нейкімі духамі,— у іх адчувалася горыч раздаўденых хрызантэм, — Каціным цяплом, гэткім жа знаёмым, як кожны яе рух, кожная інтанацыя ў звонкім, шчабятлівым голасе! Ён з сілай адвёў яе рукі, прагаварыў хрыпла:

— Позна ўжо. Пойдзем.

— I зноў як не чуў! Зноў як быццам нічога не гаварыла! Скажы хаця нешта!

— Столькі ўжо гаворана.

— О, я ненавіджу яе! Яна ўсё нам перакрэсліла! Няхай бы яна памерла!

Яна адпусціла яго плечы, закрыла твар рукамі, затрэслася ў плачы.

Антон моўчкі сядзеў, працяты болем і гневам. Калісьці за гэтыя словы аб маці ён ударыў Кацю — яна адляцела ў кут, ударылася, і ў вачах яе заіскрыўся жах, а ён таропка, як уцякаючы, пайшоў з дому, і кожны крок адклікаўся ў галаве тым жа тупым, раздзіраючым болем, як і цяпер…

— Замаўчы.

— Ты зноў пачні гаварыць мне пра абавязак, пра цярпенне! Пра дабрыню! — Каця адняла рукі ад твару, і словы яе секлі, сцябалі, нібы пугай. — Восем гадоў ты ёй служыш! Восем гадоў, якія яна забрала ў мяне!

Словы біліся ў ім — біліся таксама балюча, словы суцяшэння. Калі яна не ведала, што такое шкадаванне, цярпенне, ёй варта было спагадаць. I біліся таксама словы гневу — не захацела анічым паступацца, патрабавала ўсяго яго, не пакідаючы болей нікому і нічому! Але ён зноў маўчаў — усё, што маглі сказаць словы, было толькі бледным адбіткам таго, што бушавала ў ім, што душыла і што немагчыма было бясконца паўтараць, таму што яно не даходзіла да яе душы. Тое, чым ён жыў,— змаганне са смерцю, з нерухомасцю, было ў Каціных вачах глупствам. Ён дзівіўся з таго, што яна можа жыць толькі сваім каханнем, не думаючы ані пра тых, хто побач. Было нешта страшнае і ў тым, што такія ж словы — пра неразумнасць яго, пра тое, як легка было б яму, калі б памерла маці,— ён чуў і ад іншых.

Антону ўвогуле здавалася, што ў апошнія гады як бы нешта гублялася ў навакольным жыцці — меней спагадалі адзін аднаму, болей гаварылі пра. дабрабыт, падрабязна пералічвалі рэчы, якія купляліся, забываючы запытацца пра здароўе… Тое, што Каця хацела судзіцца з маці і айчымам, жахнула яго. Але за апошнія гады на вуліцы, дзе ўсе ведалі адзін аднаго, некалькі разоў судзіліся — дзеці з бацькамі, нявесткі са свякрухамі — з-за метраў жылплошчы, за дываны ці сумы на ашчадкніжках.

Ён глытнуў цяжкі камяк.