Перакат

— Маўчыш, усё маўчыш! Гэткі ціхі мужычок-маўчальнік, ты… — яна захлынулася абразлівымі словамі, а ён усё болей шкадаваў жонку. Раздаўся грукат, і далёка ў небе ўзляцеў букет рознакаляровых агнёў, што асвяціў парк, Каціну постаць, заплаканы твар і растрапаныя валасы, што з-пад шапкі рассыпаліся па плячах. Ён пацягнуўся, каб паправіць яе валасы, але яна адхінулася, выкрыкнула самае злоснае, несправядлівае. Паляцела на зямлю банка, белыя пластмасавыя кубачкі. Ён пацягнуўся за імі, але Каця імкліва тупнула нагой, пасля зноў. Затрашчала пластмаса, белы аскабалак вылецеў з-пад абцаса. I тады ён падняўся і цяжка пабрыў прэч, а рознакаляровыя букеты ўсё ўзляталі, і з розных бакоў парку, там, дзе пачыналіся асветленыя вуліцы, былі чуваць маладыя крыкі: «ура», пасля яшчэ, яшчэ… Парк асвятляўся зялёным, сінім, чырвоным, самі панурыя ствалы таполяў, здаецца, выпрасталі худыя спіны, а ён ішоў, машынальна адзначаючы толькі, як мякка, раздаўлена чвякала пад нагамі мешаніна лістоты і вільгаці, бо брыў напрасткі, не разбіраючы дарогі. У вачах стаяў той вечар, калі Каця, бледная, з ценямі вакол вачэй, заявіла яму, хутаючы плечы ў цёплы пуховы шалік:

— Я болей не магу… Гэта катарга. Яна ўсё роўна памрэ, нашто ж ты выцягваеш душу і мне і сабе?!

Тады, у першыя месяцы, было сапраўды цяжка спраўляцца з нерухомым целам маці, бачыць неразумны яе погляд, што праясняўся часамі і ненадоўга, карміць з лыжачкі, рабіць мноства чорнай, непрыкметнай работы, якая цяпер была звыклай I ўжо не такой пякельнай. Ён разумеў Кацю: маці была для яе чужой — амаль чужой. Самому ж пераступіць праз сябе Антон не змог бы. Ён ведаў: здарылася б што з Кацяй — гэтак бы ўпарта і штодзённа глядзоў бы і за ёй, бо і яна была — родны чалавек, родны, крэўны, на якога распаўсюджваліся законы сям'і… Маці вырасціла яго адна — не, не адна, з дзедам, сваім бацькам, бо ўласны Антонаў бацька загінуў пры нейкім выбуху на ТЭЦ, дзе быў качагарам. Але заўсёды з ім, у ім, было гэтае адчуванне сям'і, крэўнасці, абавязку. I Каця не змагла прымусіць яго жыць па-іншаму…

Калі ён прыйшоў дадому, дзед сустрэў яго ў сенцах.

— Лепей маці, ты ўжо пасядзі з ёю…

Ён зайшоў у пакой, і выцвілыя, спакутаваныя вочы маці сустрэлі сына такой замілаванасцю, што ён ажно сумеўся. Падышоў, захутаў ёй ногі:

— Што ты, мама… Усё ж добра.

Яна слаба абняла яго худой рукой, па-дзіцячы жаласна сказала:

— А мой жа ты сынок… Вось пабачыла цябе — і памерла б. Чаго ж гэта бог не дае смерці? Перашкаджаю табе…

— Ты што, мама? Ты што? — нешта паднялося ў ім і сціснула горла спазмай. — Наадварот…

Гэта было дзіўна — але кволая, худая рука маці як бы з'ядноўвала яго з жыццём, рабіла сувязь тую моцнай, надзейнай, сумленнай. I ён заплюшчыў вочы, прыціспуўся да матчынай рукі вуснамі.

Яшчэ адзін каляровы букет узляцеў над далёкай плошчай і рассыпаўся дробнымі вогненнымі пырскамі, асвятліўшы іх ціхую вуліцу, тоўстыя шурпатыя кляны, агароджы і прывялыя кветкі ў палісадніках.

— Свята, — уздыхнула маці, і журботныя вочы яе асвяціліся радасцю.

Антон як упершыню ўбачыў успышкі салютаў, што налягалі на цемру, нібыта прымушалі яе раз за разам адступаць. Ён сутаргова глытнуў, як чалавек, што вынырнуў па паверхню са шчыльнай, аглушальнай глыбіні.

Усё было як заўсёды.

Ластаўка

Я заўсёды прачынаюся на досвітку, у той глухі, пераходны час, калі яшчэ маўчаць птушкі і цемра ахутвае ўсё вакол і сон так падобны да явы, што не адразу разумееш, дзе ты і што з табой. Прачынаюся цяжка і адразу ж спрабую заснуць нанова. Часам гэта ўдаецца, і я зноў правальваюся ў сон, правальваюся з палёгкай, з радасцю. Але часцей — ды амаль заўсёды! — страх перад абуджэннем працінае з такой сілай, што сон імгненна, як спалоханы гэтым жахам, уцякае, і я альбо ўстаю — першая ў гарадку, таму што вокны наўкол доўга яшчэ застаюцца цёмнымі,— альбо ляжу, баючыся разбудзіць мужа, які, калі ўстаю, таксама не засынае, і бурчыць, і злуецца, хаця вельмі добра ведае, чаму я не сплю, а можа, якраз ад таго, што ведае.

Абое мы ведаем. Толькі мне чамусьці здаецца, што ён, як усе мужчыны, спакайнейшы. Ён змірыўся. Я змірыцца не магу. Мне здаецца: як толькі зміруся, супакоюся, Люся знікне — цяпер ужо назусім, канчаткова, і я забуду яе голас, забудуся, якія ў яе валасы, як яна ўсміхалася, гаварыла. Забыла я многае з таго, што, здаецца, забываць немагчыма: малады твар мужа, забыла, як ён выглядаў, калі мы распісваліся з ім у прасторным халодным ленінградскім загсе, забылася на твары лепшых сябровак — помняцца толькі ўчынкі, нейкія асобныя моманты, хваляванні… я не памятаю твараў суседак, з якімі пражыла многія гады. А калі Люся адыдзе, як буду гаварыць з тымі, хто кожны год прыязджае, прыходзіць да нас, у Любчу, каб сустрэцца са мною, каб яшчэ і яшчэ раз пачуць пра Люсю?

Калі б я пастаянна не бачыла яе перад сабой, калі б кожны раз, калі расказваю пра яе, не адчувала сябе так, што вось нанова сустрэлася, пабачылася з дачкой, — я, відаць, не вытрымала б усе гэтыя даўгія, цяжкія гады.