PMEG_15.0.3_provizora_PDF_24_Marto_2019

En la lingvo "Esperanto" ni vidas la estontan lingvon de la tuta mondo. ^FE22 La nomo Esperanto estas identiga priskribo de la vorto lingvo.

Ili vizitis la insulon Gronlando.

Legu detale pri identiga priskribo en §25.2.

12.2. La rolfinaĵo N 12.2.1. N — bazaj reguloj

La finaĵo N povas almetiĝi kiel finaĵo de diversspecaj vortoj.

O-vortoj (§4): domo ^ domon, hundo ^ hundon, virino ^ virinon, seĝoj ^ seĝojn, vidoj ^ vidojn

A-vortoj (§5): ruĝa ^ ruĝan, granda ^ grandan, virina ^ virinan, verdaj ^ verdajn, knabaj ^ knabajn

personaj pronomoj (§11.1): mi ^ min, ĝi ^ ĝin, ili ^ ilin, oni ^ onin

tabelvortoj (§13.1) je U, O, A kaj E: kiu ^ kiun, iu ^ iun, ĉiuj ^ ĉiujn, kio ^ kion, ĉio ^ ĉion, ia ^ ian, nenia ^ nenian, tiaj ^ tiajn, tie ^ tien, ie ^ ien

lokaj E-vortoj (§6.1): urbe ^ urben, strande ^ stranden (E-vortoj sen loka signifo ne povas ricevi N-finaĵon)

Legu ankaŭ pri N-finaĵo ĉe ne-Esperantigitaj nomoj en §35.2.

La finaĵo N staras ĉiam post eventuala J-finaĵo: domojn, hundojn, virinojn, ruĝajn, grandajn, virinajn, kiujn, kiajn.

Se O-vorto havas la finaĵon N, tiam ankaŭ ĉiuj A-vortoj kaj tabelvortoj je U kaj A, kiuj estas rektaj priskriboj de tiu O-vorto, havu la finaĵon N:

grandan domon

domon ruĝan

tiun domon

tiajn domojn

tiun domon grandan

tian malgrandan domon antikvan

la malgrandajn domojn

domojn sen ĉiu ajn dubo tre antikvajn

Perverba priskribo (§25.1.2) de O-vorto tamen ne havu N-finaĵon: Mi re-

farbis la flavajn seĝojn blankaj.

Signifo

N-finaĵo povas montri:

objekton (§12.2.2)

mezuron (§12.2.3)

tempopunkton (§12.2.4)

direkton (§12.2.5)

aliajn signifojn (§12.2.6)

Kiam frazparto kun N-finaĵo (N-frazparto) montras ion alian ol objekto, ĝi rolas kiel komplemento (N-komplemento) aŭ kiel priskribo (N-priskribo). Tradicie oni diras, ke la N-finaĵo de N-komplemento aŭ de N-priskribo estas anstataŭaĵo de ia rolvorteto. Ofte oni ja povas alternative uzi rolvorteton.

Se oni pasivigas (§29) frazon, la objekto fariĝas subjekto. N-komplementoj kaj N-priskriboj tamen ne estas objektoj, kaj ne povas fariĝi subjekto de pasiva frazo.

N kune kun rolvorteto

N-finaĵo povas kunlabori kun loka rolvorteto (§12.3.4). Tiam N montras direkton (§12.2.5).

Iafoje N-finaĵo kunlaboras kun la rolvortetoj anstataŭ (§12.3.6.1) kaj krom (§12.3.6.3). Tiam N montras objekton (§12.2.2).

Rolvortaĵoj kun N-finaĵo

Ofte N-finaĵo kunlaboras kun E-vorto en rolvortaĵo (§12.3.7): responde vian leteron, rilate tion.

12.2.2. N por objekto

Objekto montras tion, kio estas rekte trafata de ago.

En multaj situacioj iu aŭ io agas rilate al iu aŭ io alia. Iel oni devas montri, kiu agas, kaj kiu estas trafata de la ago. Se oni parolas ekz. pri hundo kaj kato, kaj uzas la verbon mordas, tiam estas tre grave scii, kiu faras la mordon, kaj kiu suferas la mordon. En Esperanto oni faras distingon inter la aganto (kiu havas nenian rolmontrilon, §12.1) kaj la objekto (kiu havas N- finaĵon, §12.2). La vortordo (§34) ne ŝanĝas la bazan signifon:

Kato mordas hundon.

Kato hundon mordas.

Mordas kato hundon.

Mordas hundon kato.

Hundon kato mordas.

Hundon mordas kato.

Pro la N-finaĵo, ĉiu el la ses samsignifaj variantoj estas klare komprenebla. La unua varianto kun la ordo "subjekto - ĉefverbo - objekto" estas la plej ofta vortordo en Esperanto, sed ĉiuj variantoj estas tute eblaj. Ili donas diversajn nuancojn kaj diversajn emfazojn.

Mi amas vin.

Mi vin amas.

Vin mi amas.

Vin amas mi.

Amas mi vin.

131

Amas vin mi.

§12.2.2

Ĉiuj ses variantoj havas la saman bazan signifon: La agon amas faras "mi", kaj la amo iras al "vi".

Signifo

La preciza senco de la rolo objekto tre dependas de la verbo. Jen kelkaj ek- zemploj:

Tipaj objektoj

Plej tipa objekto estas io, kio neniel kaŭzas la agon de la ĉefverbo, nek mem agas iel, sed kio estas iel rekte "trafata" aŭ "tuŝata" (en konkreta aŭ abstrakta senco) de ago, kiun faras aŭ kaŭzas la subjekto. La ago do iras de la subjekto (aktiva aganto) (§12.1.1) al la objekto (pasiva ricevanto de la ago):

Mi batas Aleksandron.^{FE 9} Aleksandro estas konkrete, korpe trafata de la batoj.

Infano, ne tuŝu la spegulon!^{FE 20} La spegulo estus konkrete tuŝata.

Mi amas lapatron.^{FE 8} La amo "trafas" la patron en abstrakta senco.

Li amas min, sed mi lin ne amas.^FE18 La N-finaĵo montras la celon de la amo.

La patro donis al mi dolĉan pomon.^FE10 La pomo estis "trafita" de movo. Ĝi estis movita de li al mi.

La patro ne legas libron, sed li skribas leteron. ^{FE 9}

Jen estas la pomo, kiun mi trovis. ^{FE 6}