Прарок для Айчыны

Гаштольд. У крыві ў нас ужо гэта — загадаюць дурням маліцца, дык яны і лбы паразбіваюць…

Жыгімонт (зусім прымірэнча). Каб не Ян ды каралева, я гэтыя эдыкты наогул бы… Усе навокал друкуюць, а мы сапраўды як тыя дурні… калі з цягам часу з’явіцца магчымасць выправіць справу…

Гаштольд. Ваша вялікасць, магчымасць ёсць, і не благая. Трэба толькі ўгаварыць герцага прускага Альбрэхта запрасіць доктара Скарыну ў Кёнігсберг. Я ведаю, што герцаг збіраецца адкрываць універсітэт і наладжваць друкарскую справу. Лепшага за доктара Скарыну параіць цяжка. Мець жа пры двары такога лекара, як Скарына, палічыць за гонар не толькі герцаг, але і любы кароль.

Жыгімонт. У вашай прапанове нешта ёсць. I каралева доктара там не дастане. Пляменнічак у мяне з норавам!

Гаштольд. Ваша вялікасць, зрабіце Альбрэхту сапраўдны падарунак! Далібог, ён вам гэтага век не забудзе.

Жыгімонт. Абы толькі каралева не здагадалася, пакуль падарунак у нашых руках.

Гаштольд. Будзем спадзявацца і маліцца.

Жыгімонт. Маліцеся, ды, глядзіце, лоб не расквасце.

Гаштольд кланяецца і выходзіць.

Сцэна зацямняецца.

VIII

Познань. Скарына ў вязніцы. Грымяць запоры, уваходзіць Вартаўнік.

Вартаўнік. Добрага ранку!.. Ну, і як?..

Скарына. Добрага ранку… Што — «як»?..

Вартаўнік. Сам жа казаў, што вылічваеш, хто цябе сюды заканапаціў. Калі вылічыў — гавары, я яму, гаду, пакажу, дзе ракі зімуюць…

Скарына. Як вылічу, абавязкова скажу, а то мне аднаму, відаць, не ўправіцца.

Вартаўнік. Гэта ўжо сапраўды. Гуртам, кажуць, і бацьку добра біць… А ваўком лепш выць аднаму.

Скарына. Чым далей думаю, тым больш завыць хочацца. (Пасля доўгай паўзы.) Лепш бы сказаў, што ад мальцаў чуваць…

Вартаўнік. Хуценькі Петрачок.

Скарына (зацікаўлена). Хто, хто?..

Вартаўнік. А-а-а… Петрачок у нас у Полацку быў, сусед, рухавы такі чалавек. Адначасова мог канём правіць, бручку грызці і малую патрэбу спраўляць. Хуценькім Петрачком і празвалі.

Скарына. Дык я ж яго ведаю. Не раз на чужыне ўспамінаў небараку, калі сам не ведаў, за што раней ухапіцца. I вучня свайго Пятра Мсціслаўца Хуценькім Петрачком называў, калі той адначасова кідаўся і фарбу варыць, і набор ліць, і гравюру рэзаць.

Вартаўнік. Можа, твой Мсціславец і яшчэ што такое незразумелае мог, а наш палачанін толькі тое, што я пералічыў…

Скарына (нечакана). А раптам мальцы з дарогі саб’юцца, не даедуць…

Вартаўнік. Мае мальцы саб’юцца?!. Лявонка ўжо звечара дома — Анэлька не нарадуецца, а за Андрэйку непакоіцца і нават плача — бог ведае, дзе тая Вільня і што там за біскуп. Ведаў я аднаго — за вярсту на казе не пад’едзеш.

Скарына (ускоквае з месца). Лявонка вярнуўся з Гданьска?!.

Вартаўнік. I не адзін — калі ўсё будзе ціха, прывяду я табе сёння пляменніка.

Скарына абдымае Вартаўніка, цалуе яго.

Не абдымайся — я не баба і тым больш не дзеўка. А пляменнік прасіў, каб ты напісаў усе паперы, якія вам у судзе на карысць будуць. Я, кажа, у судовых справах ні выплюнуць ні праглынуць.

Скарына. Затое мне ў іх давялося не аднаго сабаку з’есці.

Вартаўнік. Тады пішы і мяркуй, як мы за тваю адседку некаму бакі намнём.

Скарына (весела, узбуджана). Ды давядзецца ўжо!.. (Ціха.) А пляменніка Рамана сюды не вядзі — пастка ўсім тром. Закрыецца — не вылезем.

Вартаўнік. Сапраўды, гэта нікому не ў шапку, як нячысцік падкоціцца. (Вяртаецца, вымае з-за пазухі скрутак.) Аладкі з’ясі. Анэльчыны, з макам.

Скарына (бярэ скрутак). Еш дурань, бо то з макам…

Вартаўнік. Не забыўся полацкай прымаўкі?..

Скарына. Памятаю…

Вартаўнік выходзіць. Грымяць запоры.

Сцэна зацямняецца.

IX

З успамінаў Скарыны

Кёнігсберг. Герцаг Альбрэхт праглядае ліст з падвешанай да яго пячаткай. З’яўляецца Скарына.

Скарына (з паклонам). Рады вітаць вас, пан герцаг…

Альбрэхт. Рады вас бачыць, шаноўны доктар. Мне ўчора сказалі, што вы атрымалі ад сваіх блізкіх нядобрую вестку, якая вымагае часовага ад’езду з Кёнігсберга.

Скарына. Так, ваша міласць, і толькі таму, каб знайсці справядлівасць у судзе і абараніць свае маёмасныя правы, парушаныя несумленнымі людзьмі… Хоць больш за ўсё мяне занепакоіла раптоўнае пагоршанне здароўя жонкі… Пры ёй двое малых.

Альбрэхт. Вельмі вам спачуваю.

Скарына. Шчыра дзякую.