Прарок для Айчыны

Альбрэхт (крыху напышліва). Спадзеючыся на наша хуткае спатканне, калі вы вернецеся да нас з сям’ёю, і пацвярджаючы нашы самыя сардэчныя да вас адносіны, мы рады дапамагчы вам нашай просьбаю да слаўнага друга нашага канцлера Гаштольда быць да вас уважлівым і спагадлівым.

Скарына. Сардэчна дзякую вам.

Альбрэхт. Мне надзвычай прыемна зачытаць наша пасланне да пана канцлера, каб тым самым яшчэ раз выказаць нашу вам глыбокую павагу і самыя высокія ацэнкі вашай годнасці. I не доўгага нашага знаёмства было дастаткова, каб мы палюбілі вас назаўсёды.

Скарына. Вельмі крануты. Вельмі…

Альбрэхт (не гучна, але ўрачыста чытае пасланне). «У абарону пана Францыска Скарыны з Полацка, доктара медыцыны.

Да пана Гаштольда, 16 мая.

Паклон шлём і ўсякае зычанне са шчырай гатоўнасцю нашай да ўчынення рознага роду міласцей. Знакаміты і высакародны, з выдатных сяброў найдаражэйшы.

Не так даўно прыбыў пад нашу ўладу выдатны і шматвопытны муж Францыск Скарына з Полацка, доктар прыгожых мастацтваў і медыцыны, даравіты выкладчык, падданы Вашай высокай Міласці і найслаўнейшага горада Вільні грамадзянін. Звярнуўшы ўвагу як на яго сапраўдны і дзівосны талент, так і найвышэйшае майстэрства, якое ён дэманструе са здзіўляючым бляскам і вопытнасцю, якую набыў, відаць, не інакш як толькі праз сваю шматгадовую працу і падарожжы дзеля пазнання мноства ведаў, мы міласціва прыпісалі яго да ліку і кола нашых падданых і верных мужоў і паставілі яго ў рад тых, да каго прыхільна адносімся…

Просім, каб вышэйназваны доктар Францыск, наш падданы і слуга, не быў пакінуты на волю лёсу, але, згодна з нашым пажаданнем і дзеля неабходнасці і нашага цеснага сяброўства, няхай Ваша слаўная Вялікасць будзе добры да яго, параіць і дапаможа ў яго справе з бесстароннасцю і справядлівасцю як чалавеку дастойнаму, рэкамендаванаму. За гэта мы Вам як сябру вельмі прыязнаму і ўсім Вашым з усякай рупнасцю і дбайнасцю аддзякуем…

Дадзена ў Кёнігсбергу 16 мая 1530-га». (Перадае грамату Скарыне.)

Скарына. Мне толькі і застаецца, што шчыраю і сумленнаю працаю пацвердзіць усё вамі сказанае.

Альбрэхт. Такое ж пасланне Віленскаму сенату я перадам вам перад ад’ездам.

Скарына схіляе галаву.

Сцэна зацямняецца.

X

Кракаў. Чалавек у чорным і Бона.

Чалавек у чорным. Што ўдалося ў Кёнігсбергу?

Бона. Доктар зрабіў памылку, якую яму ніколі не выправіць.

Чалавек у чорным. Дакладней!

Бона. Паверыў хлусні нашага выведніка і не паверыў каралю.

Чалавек у чорным (настойліва). Дакладней!

Бона. Пры адным слове нашага выведніка, што яго жонка раптоўна захварэла, а сваякі накінуліся на спадчыну яшчэ не памерлай, доктар пакінуў Кёнігсберг і памчаў у Вільню.

Чалавек у чорным. Пры чым тут кароль?!.

Бона. Не так даўно кароль па просьбе доктара ўдзельнічаў у разглядзе судовай справы па абароне спадчыны яго жонкі. Суд вынес рашэнне, якім уся рухомая і нерухомая маёмасць замацоўвалася за жонкаю і дзецьмі доктара на вечныя часы, а яе родзічам было загадана «ў тым вечнае маўчанне меці».

Чалавек у чорным. А як доктар раскалупае правакацыю і вернецца да герцага?..

Бона. Не вернецца… Як толькі герцаг даведаўся, што доктар нахабна абакраў яго, тут жа напісаў абуральнае пісьмо канцлеру Гаштольду.

Чалавек у чорным (амаль урачыста). Францыск, сын Скарынін, у навуках вызваленых і лекарстве доктар — злодзей! Не блага! Далібог, не блага! Пры такім спрыце шаноўная Бона Сфорца магла б быць і французскай каралеваю…

Бона. А тут ужо ваша прамашка… На карысць вашага ордэна я магла б паслужыць і іспанскаю і англійскаю каралеваю…

Чалавек у чорным (грозна). Язык!..

Бона. Я яшчэ не сказала, што ёсць усе падставы зрабіць доктара Скарыну беглым даўжніком і вечным бадзягаю…

Бона знікае. Чалавек у чорным глядзіць ёй услед і ціха, злобна смяецца.

XI

З успамінаў Скарыны

Вільня. Да Гаштольда ўваходзіць Скарына.

Гаштольд. Не скажу, доктар, што я рады вас бачыць…

Скарына. Я і сам сябе не люблю з самае раніцы. Нехта разыграў такі дурны жарт.

Гаштольд. Вы так думаеце?..

Скарына. А што ж яшчэ думаць? I жонка здаровая, і каралеўскае рашэнне адносна яе маёмасці ніхто не парушаў, а я кінуў усё на свеце і прыляцеў у Вільню, як той хлапчук… Такога стрэлянага вераб’я на мякіне злавілі.

Гаштольд. Відаць, нядрэнныя лаўцы. Чытайце. (Падае пасланне з пячаткай.) Уголас чытайце, доктар!

Скарына (чытае). «Да пана Гаштольда. Альбрэхт, Божай міласцю герцаг прускі.