Праведная галеча

Рыйнаю авалодала бясконцая стома. Пасля апошніх родаў у яе пачалася жаночая хвароба, аб якой яна не наважвалася распавесці ніякай жанчыне – не тое што Юху. Гэтым летам хвароба штосілы ўгрызалася ў яе, знясільвала да поўнай знямогі і галавакружэнняў, асабліва калі ёй даводзілася цягаць цяжкія вязанкі травы. Пра тое яна нічога не хацела казаць, а таму ўзнікалі новыя цяжкасці. Найперш трэба было, каб стары спаў асобна. Рыйна загаварыла пра тое так, нібы ўсё было вырашана загадзя, але ў раздражненні нават не патлумачыла, што да чаго. Стары паглядзеў на яе доўгім уважлівым позіркам, але саступіў, зразумеўшы справу на свой капыл; ён за апошні час таксама моцна змяніўся.

Стома ж усё мацнела, а сілы меншалі. Цяпер пэўныя дробныя рэчы ў гаспадарцы міжволі заставаліся нязробленымі. Часта, калі старога не было дома, Рыйна ў знямозе ўкладвалася на ложак крыху перадыхнуць. Праўда, Хілту была працавітаю дзяўчынкай, нібы ў жылах яе цякла іншая кроў, і ахвотна дапамагала матцы, але не з усім у гаспадарцы яна магла справіцца, хоць і прайшла канфірмацыю. І крычаць на яе не выпадала, бо яна была цярплівая як анёлак, але вельмі слабая. Яе ніколі не каралі, бо варта было толькі пасварыцца, як яна залівалася слязьмі, і гэта ў тым узросце, калі іншыя дзяўчаткі ўжо заглядваліся на хлопцаў. Хілту была гэткая кволая і непрыдатная для жыцця ў такіх умовах, што Рыйна і не ўсхліпнула б, калі б дзяўчынка раптам сканала. Рыйна не давала ёй шмат працы і рабіла ўсё сама, як бы дрэнна ні пачувалася. Таму шмат чаго даводзілася адкладаць на заўтра.

А летнія работы патрабуюць працы, іх трэба выконваць у абавязковы тэрмін. Літасці ад іх няма ні стомленым, ні слабасільным. Юха стараўся, як магла высільвалася і Рыйна. Асабліва шчыраваў Юха на працы ў гаспадара, каб не даць таму падставы выселіць яго з торпа. А дома, надрываючыся, ён цягаў на ручной тачцы з поля ў асець жыта і зарабіў кілу, саромную хваробу, пра якую нельга было расказваць нікому. Жыццё жорсткае і няўмольнае. Кожнае лета са сваёй працаю, што знясільвала, – гэта нібы асобныя адрэзкі шляху, па якім трэба ісці без перадыху і адпачынку, якім бы стомленым ты ні быў. І канца гэтага шляху не відаць, дый зазіраць наперад няма ахвоты, бо там толькі адно – смерць.

У суботу вечарам саўна поўнілася незвычайна салодкім духам. Густы і салодкі быў той дух, але, напэўна, у ім быў нейкі цяжкі чад, бо Рыйна, вярнуўшыся з саўны, толькі і змагла сесці на ложак ды надзець чыстую кашулю. Яна ляжала моўчкі і цяжка дыхала, а ў нядзелю ранкам і зусім не змагла падняцца. Рыйна цяжка захварэла. А назаўтра на адным з тарпоў адбылася такая размова:

– Кажуць, Рыйна Тойвала захварэла.

– Во як! Калі ж гэта?

– У суботу вечарам пайшла ў саўну, а там ёй так запякло ўнутры, што ледзь у хату ўлезла. Юха сёння прыходзіў да нас па лекі для яе.

– І далі?

– Было ў мяне крыху ад кашлю ды яшчэ кроплі ад сэрца. Толькі ад унутранага запалу наўрад ці яны дапамогуць.

Адсюль размова перакінулася на хваробы ўсіх знаёмых баб у акрузе.

Хвароба ўсё болей выветрывала Рыйну, і да пакут ад немачы дадаліся яшчэ і пакуты душэўныя: пэўнага кшталту далікатнасць уелася ў кроў і свядомасць жанчыны, і яна лічыла, што хвароба ў яе брыдкая і ганебная. Вядома ж, праз нейкі час у сям’і даведаліся аб прыродзе той хваробы. Тады Юха і зразумеў, чаму жонка запатрабавала спаць у розных ложках. Хілту таксама празнала аб матчынай хваробе, але ў яе памяці застаўся толькі той вечар, калі маці пасля саўны лягла ў ложак. Ад таго вечара яна адлічвала, колькі часу ўжо хварэе маці, і адначасова спрабавала здагадацца, калі ж маці нарэшце паправіцца. Думкі аб матчынай смерці ў дзяцей нават не ўзнікалі. Для малодшых – Марці было два гады, а дзяўчынцы Лемпі ішоў чацвёрты – матчына хвароба была нечым выключна святочным, як у свой час смерць Віле. Марці наогул яшчэ нічога не разумеў. Дзеці звычайна гулялі на двары, а начамі спалі так моцна, што нічога і не чулі, калі нават Рыйна стагнала ад болю.

Юха ўспрыняў хваробу жонкі як нешта непазбежнае. На вёсцы ён ахвотна расказваў у вузкім коле сваіх знаёмцаў пра жончыну хваробу, а дома быў энергічны і старанны. Калі скончыліся ўсе лекі, якія яму ўдалося здабыць у суседзяў, але нічога не дапамагло, Юха стаў думаць аб паходзе ў аптэку. Карова даілася так, што, нават выціскаючы з яе ўсё да кроплі, удалося сабраць толькі на тры кілаграмы масла, якія і адправілі з аказіяй у горад. Вядома ж, выручкі на ўсе лекі не хапіла, але аптэкар быў чалавекам спагадлівым і добразычлівым, а таму згадзіўся пачакаць канчатковага разліку. У хаце ўсталявалася нейкае падабенства ціхай урачыстасці, калі Юха вярнуўся з лекамі, аддаўшы на падарожжа цэлы дзень. Лемпі і Марці пасварыліся за прыгожую папяровую покрыўку-галоўку ад бутэлькі, а маці так ажывілася, што нават ласкава пажурыла дзяцей паміж цяжкімі ўздыхамі.