Праведная галеча

Юха ўсё яшчэ пакутліва падлічвае, колькі атрымаў за брусніцы. Ён нервова мармыча нешта няўцямнае ў адказ. Нарэшце падлік закончаны, грошы пакладзены ў кашэль, і ён адказвае:

– Хілту – такая, што лепшых не бывае. А якая там цётка ў вас, фрэкен?

Стаіць пахмурны і такі ціхі дзень, што чуваць, як недзе ўдалечыні кукарэкае певень. Юха з пустым кашом за спінай і з грашыма ў кішэні адну за адной мінае вёскі, кіруючыся ў свой глухі лясны закуток. Значыць, Хілту пойдзе служанкаю да старой дырэктарыхі. Што ж, вызваленне і ўздым працягваюцца. На гэтым шляху Хілту, можа, чаго і дасягне. «Мая дзеўка, вядома, падыходзіць у служанкі для паноў. А можа, з таго дастанецца чаго і Лемпі з Марці, і на пражыццё меней будзе патрэбна, калі Хілту пойдзе з хаты. Карову і я змагу дагледзець. Горш будзе, калі пайду на адпрацоўку да гаспадара, але як-небудзь ды будзе». Юха пачынае разлічваць і прыпамінаць усе акалічнасці цяперашняга свайго становішча, і яны падаюцца яму не проста добрымі, а нават занадта раскошнымі. У нерухомым вільготным паветры ўсё яшчэ чуюцца галасы пеўняў. А чалавеку раптам можа прыйсці ў галаву, што не да дабра такая цішыня.

Значыць, Хілту пойдзе ў паслугачкі. Даведаўшыся пра тое, яна спачатку крыху паплакала і чамусьці ўспомніла нябожчыцу маці. Яна не супраць, яна ўжо сама думае толькі аб новым жыцці. Толькі больш, чым звычайна, цяпер яна гамоніць і гуляе з малымі ў старыя гульні. Ад дзяцей толькі і чуецца: «А што такое маёнтак? А што такое “тылекталіха”?»

Часам Хілту пачынае аплакваць сваю маці, бо паслязаўтра ўжо субота.

Незвычайнае адчуванне чысціні пануе ў хаце Тойвалы напярэдадні адыходу Хілту. Усё даўно падрыхтавана, застаецца толькі дачакацца, калі надыдзе час развітання. І вось надыходзіць чаканае ранне, калі ўсе прачынаюцца з адной думкай: сёння Хілту сыходзіць.

Стаіць светлы сонечны дзень. У сонечным святле ўрачыста выглядаюць і новыя чаравікі Хілту, і яе прыгожы белы бант. Гатовая да адыходу, яна падаецца нейкім надзіва далікатным стварэннем Божым, якое ўжо даўно не мае ніякага дачынення да жыхароў хаціны. Цяпер, калі Хілту адыходзіць у далёкі чужы край, да чужых людзей, а дома няма нават маці, усе міжволі адчуваюць, што яна пакідае іх назаўсёды. Яна, здаецца, выпраменьвае дзівоснае серабрыстае ззянне. Малыя таксама маюць надзвычай сур’ёзны выгляд. Бацька пойдзе праводзіць Хілту, а іх зачыняць на замок у хаце. Вось яны ўдваіх мінаюць хлеў. Дзве маленькія галоўкі прыціснуліся да шыбы, глядзяць, як міма акна праходзяць чатыры нагі, і апошняе, што ім удаецца ўбачыць, – гэта абцас Хілту, які мільгае перад цьмяным шклом хаціны. Дзеці нейкі час стаяць, прыплюснуўшы насы да шыбаў, а потым злазяць з лавы і застаюцца адны ў пустой хаціне, дзе яшчэ лунае тужлівае пачуццё разлукі назаўсёды з Хілту. І пачынаецца доўгае чаканне бацькі ў зачыненай хаце.

Здарылася вялікае і нечуванае. Торпару Ёхану Тойвалу прыйшло нешта па пошце. Прыйшоў ліст і газеты. Яны цэлы тыдзень праляжалі на падаконні ў кухні, пакуль кухарка аддала іх Юху, калі той прыйшоў у гасподу на адпрацоўку.

– Тойвала стаў дэмакратам, – смяецца гаспадар, паглядзеўшы на газету «Народны лісток».

А Юха страшэнна здзівіўся, што яму прыйшлі газеты. Ліст, відаць, ад Хілту, але і гэтая думка падаецца Юху неверагоднаю.

– Дык пачытай, Ійта.

– Ну давай, пачытаю.

– Стой, не чытай, – зноў умешваецца гаспадар. – А калі гэта ад якой маладзіцы?

– Усё адно чытай, – разгублена кажа Юха.

– Гэта ад Кале. Тут унізе подпіс: «Каарла Тойвала», – кажа Ійта.

– Ды чытай жа ты, а то так і пайду, не дазнаўшыся, што да чаго.

Ліст пачынаў так: «Любы мой татка, сястрычка і браточак». Потым ішлі словы звычайнага ўступу пра беласнежную паперу, халоднае сталёвае пяро і цёплую руку, якая, на жаль, пакуль што не можа сама павітацца з роднымі і мусіць рабіць гэта з дапамогаю таго ж сталёвага пяра. Аўтар ліста паведамляў, што знаходзіцца ў добрым здароўі і жадаў таго ж сваім родзічам. Далей ён паведамляў: «Я цяпер тут возчыкам, або “воссіка”, як вы там кажаце па-мужыцку, а мы кажам “ісвоссіка”. І жыву я добра, і добра зарабляю, больш за вас, бо вас там абдзірае сплуататар-гаспадар. І я дасылаю вам “Народны лісток”, каб хоць крыху даведаліся вы аб нашых бядняцкіх справах…»

Ён ведаў, што «Хілту цяпер у Тамперэ, дакладней, не ў Тамперэ, а ў маёнтку Пюнікі непадалёк ад горада, і цяпер яна такая пекная і далікатная, што ва ўсім вашым прыходзе такой паненкі не знойдзеш. Я некалькі разоў падвозіў яе з горада і заглядаў да яе на каву…

А матухна наша памерла, я пачуў гэта на біржы ад гаспадара Пір’ёлы, дык гэта ўжо такая доля працаўніка – паміраць, вось і Вілха ў вас там таксама памёр…»

Ліст слухаў увесь дом, а потым гаспадар сказаў:

– Відаць, хлопец піша нібы языком меле.