Праведная галеча

Ліст і газеты абудзілі ў Юху супярэчлівыя пачуцці. Кале тут ужо амаль забылі, і нейкім чужым здалося Юху ўсё: і гэты напамінак аб сабе, і апісанне жыцця. Юха чамусці западозрыў, што Кале пайшоў несумленным шляхам, дый наконт Хілту зарадзіліся няпэўныя падазрэнні. Вядома, вонкава ўсё выглядала найлепшым чынам: дзеці дасягнулі такога становішча, аб якім толькі маглі марыць дзеці з глухога беднага торпа. Але Юха лічыў, што Кале дасягнуў такого становішча няправедным шляхам, і было б больш спакойна на душы, калі б сын стаў парабкам у вёсцы. Калі толькі ён наогул не хлусіць у сваім лісце. Хілту – гэта зусім іншая справа. Яна больш заслугоўвала цяперашняга шчасця, бо ёй цяпер не трэба вазіцца з даёнкамі, корпацца ў хляве з гноем, а толькі выціраць пыл у чыстых прыгожых пакоях: яна ж з дзяцінства была такой паслухмянай і далікатнай. А цяпер Юху здавалася, што Кале хоча завабіць яе на кепскую дарожку.

Юха вяртаўся дамоў позна вечарам, калі маладзік заліваў усё наваколле сваім святлом. І неяк пуста было на душы старога торпара. Сугучча з навакольным светам знікла, ягоныя думкі больш не імкнуліся дадому, да дзяцей, а кружлялі далёка-далёка – вакол фурмана Кале. Месяцовае святло страціла сваю велічную ўрачыстасць, усё здавалася такім шэрым і будзённым, што хацелася з кім-небудзь пасварыцца. «Хто ён там, паўшабэлак, падшыванец, возчыкам там лайдачыць – усё адно што забава, а я тут гарбацею на працы. Я ледзь ногі цягну, а дома яшчэ карову даіць. З-за яго давялося так памучыцца з Віле, а ён хоць якое пенні прыслаў, гэты возчык?!»

Стары Юха здагадваўся, што ўладкоўвацца ў гэтым свеце ён не ўмеў, што спрытны сынок нашмат апярэдзіў яго. Адчуванне нейкага кіслага прысмаку жыцця і яго марнасці зноў магло авалодаць ім у гэты вечар, а сугучнасць з жыццём, якая панавала ў ягонай душы апошнім часам, адляцела некуды ўдалячынь, і жыццё зноў набывала змрочнае адценне, як тады, перад падарожжам у Туарылу. І цяпер ён адчуваў сябе так, нібы зноў вяртаецца з пустога падарожжа. Толькі гэтым разам жонкі ўжо няма і не будзе. У месяцовым святле хаціна здавалася мёртвым аскепкам мінулых часоў. Ну хоць бы Хілту была дома!

Юха і сам не разумеў, чым ён не задаволены, што так абудзіла ў душы няўлоўную журбу. А потым, калі ён чытаў пад лямпаю атрыманыя газеты, горкая туга яшчэ болей ахапіла яго. Ён адчуў сябе пакінутым і забытым усімі ў холадзе неабдымнай самоты. Там, у ложку, спяць двое гаротнікаў, якім дадзена жыццё і нічога болей, толькі жыццё… А тут во сядзіць ён: на шостым дзясятку свайго жыцця сядзіць тут, у самым сэрцы лясной глухамані.

Цяпер газеты яму прыходзілі з кожнай поштай. Юха чытаў іх вечарамі, і настрой непазбежна псаваўся: горкая туга напаўняла ягоную душу. Газетныя пісанні не надта краналі яго, а толькі раздражнялі, таму што было ў іх штосьці агульнае з лістамі ад Кале. Там або ганарыліся беднасцю з бессаромнаю хлапечай даверлівасцю, або слодычна млелі, апяваючы тую ж беднасць, у якой Юха якраз і жыў усё жыццё. Ніякага ўздыму ад тых артыкулаў Юха не адчуваў. Ён чытаў іх упарта, каб толькі неяк падсілкаваць сваё раздражненне, калі ўжо жыццё павярнула ў такі бок.

Жыццё стала куды як цяжэйшым, калі ў яго на руках апынуліся двое бездапаможных дзяцей. Даглядаць карову старому вельмі нялёгка, дый малако апрацаваць і прадаць таксама стала больш складана. Неразумна ён зрабіў, калі аддаў Хілту ў далёкія чужыя мясціны. Але яшчэ горш было б забраць яе назад: як тады карміць і апранаць? І тут ён адчуў усю безнадзейнасць становішча малых Лемпі і Марці. «А што з імі будзе, калі, крый Божа, са мной здарыцца што-небудзь? А калі я заўчасна састарэю, што ім тады рабіць, двум малым і безабаронным?» Юха адчуваў, як яму не хапае нябожчыцы-жонкі. Былі ў яе свае заганы, але ж было і шмат чаго добрага. Раней, калі жонка была здаровая, ён усе ночы спаў здаровым сном, а цяпер кладзешся як у чужы ложак. Лепшае было жыццё, калі і Хілту была дома.

Юха бясконца маркоціўся па дачцэ і некалькі разоў збіраўся забраць яе назад. Ягонае нясцерпнае раздражненне ўзмацнела ў параўнанні з тым, калі жонка была яшчэ жывая. Ён сердаваў на далёкіх Кале і Хілту; пагрозліва набліжалася няўмольная старасць, і гэта яшчэ болей псавала настрой і раздражняла яго.

Так усё і цягнулася, пакуль не здарылася яшчэ адна бяда – перад канчатковым вырашэннем.

Зноў надышоў дзень, калі Юху трэба было ісці ў гасподу на адпрацоўку. Часы змяніліся, і цяпер пачыналі працу з шасці гадзін. Дый сама праца была не праца, а забава каля малатарні на таку. А дванаццатай гадзіне гаспадар у свісток падаваў сігнал на абед. Парабкі ішлі на кухню, а Юха і яшчэ адзін адпрацоўшчык ішлі ў дом па свае харчы. Так было заўсёды.

Аднак сёння Юха і паспеў толькі зрабіць некалькі глыткоў малака з пляшкі, як прыйшла Ійта, аддала яму газеты і сказала:

– Зноў Тойвалу прыйшоў ліст.

Ліст быў свежы, з новай пошты. І зноў Ійта павінна была чытаць яго. А калі яна адкрыла канверт, адтуль вывалілася дзесяцімаркавая паперка. Што б гэта азначала? Зноў жа тыя самы словы ўступу, пажаданні добрага здароўя, а потым: