Праведная галеча

А Юха добра сябе пачувае толькі тады, калі ён не дома. Можна пашаптацца з якімі-небудзь «таварышамі» – яму ж трэба пазычыць грошай. Рынэ – хто ведае, што гэта за чалавек? Ён хітры і падступны баламут-падбухторшчык, аднак неўпрыкмет ён усё-ткі апякае старога Тойвалу. Часам ён дае Юху дробныя даручэнні, якія той здолее выканаць належным чынам, а потым пхае старому ў жменю некалькі марак. Рынэ займаецца вялікімі справамі, ён свой чалавек у розных буржуазных аб’яднаннях, ён уваходзіць у склад розных камісій і камітэтаў. Бровы ягоныя заўжды нахмураныя, ён гаворыць рэзка, думкі свае тлумачыць коратка і безапеляцыйна. Ён толькі ўсміхаецца, калі Юха ў запале пачынае несці лухту. Але ўсё ж Рынэ лепшы за любога гаспадара.

Аднак калі чалавек трапляе ў цяжкае становішча, справы ягоныя павольна ідуць ад дрэннага да горшага, а потым – і да найгоршага. У тую сераду справы ў Тойвале складваліся так, што хлеба зусім не было, карове скармілі апошні жмут сена, а Юха ў адчаі не бачыў аніякіх магчымасцей уратавацца. Праз пяць тыдняў карова павінна цяліцца: аднымі альховымі венікамі скаціну не нагадуеш. Але цяжка зноў ісці да Рынэ праз такі кароткі час – і пары тыдняў не прамінула, як ён звяртаўся па дапамогу. Дый адкуль той возьме яму сена? Дзеці мачаюць бульбіны ў расол і з вялікай цяжкасцю, давячыся, глытаюць гэтую ўбогую страву. Юха ўсё ж ідзе ў сяло, ён проста зойдзе да Рынэ, а прасіць нічога будзе. Дзеці пачынаюць усхліпваць, яны разумеюць, што зноў давядзецца начаваць адным, калі бацька гэтак позна выпраўляецца ў вёску.

Падзеі апошніх тыдняў абудзілі ў Тойвале тыя самыя рысы, якія некалі прывялі яго ў Туарылу, і гэта найлепшым чынам набліжае яго да Рынэ. Аднак увайшоўшы ў дом Рынэ, ён разумее, што заявіўся не ў пару. Рынэ цяпер не да яго. Ягоны голас даносіцца з суседняга пакоя, чуюцца таксама іншыя галасы, і адразу зразумела, што гамоняць там не пра надвор’е і што сабраліся там людзі зусім не выпадкова. Гаспадыня нясе ім каву, а сам Рынэ выходзіць паглядзець, хто там прыйшоў. З натужнай сяброўскай добразычлівасцю ён адказвае на Юхаў «добры дзень» і вяртаецца на «чыстую» палову. Ягоная жонка зноў нясе каву і кажа:

– Праходзь, Тойвала, усе там.

– А мне можна туды?

– Чаму ж не…

Кабета гукае: «Тут Тойвала! Можна яму да вас!?» Адказ чуецца невыразна, але жанчына працягвае: «Дык ідзі, што ж ты…»

Юха заходзіць у пакой і сядае каля дзвярэй. Ён адчувае сябе так, нібы трапіў на «чыстую» палову, дзе сабраліся адны гаспадары. Тут папяросы, кубкі з каваю, карціны на сценах. Незразумела толькі адно: чаму гэта гаспадары і завадатары з усяе акругі сабраліся тут у будні дзень, апранутыя ў святочную вопратку з высокімі ботамі. Што гэта за зборня?

Сядзі тут, не сядзі – Юху гэта не дапаможа. Во каб дома было ўдосталь сена і хлеба, тады Юха з радасцю пасядзеў бы тут. Але не вытрымлівае і пачынае ўмешвацца ў гаворку, хоць яшчэ не зусім даўмеўся, пра што тут увогуле гамоняць. А размову яны вядуць пра пагорак Куўскоскі, разважаючы, які ён з таго ды з другога боку. Гэтую гару Юха добра ведае.

– Вядома, для абароны гэта добрае месца, – кажа Юха. – А што, можа спатрэбіцца такое месца?

– Хто яго ведае, можа, і спатрэбіцца, – адказвае адзін мужчына.

Так, паступова распытваючы, Юха дакопваецца да сутнасці. Пачалася вайна. «Вайна» – гэтае слова не прамаўляецца ўголас, але яно пагрозліва насоўваецца як вынік усіх папярэдніх падзей. Вайна! Ці сапраўды гэта вайна, калі счапіліся ў бойцы чырвонагвардзейцы і лахтары? А можа, гэта адно толькі дэманстрацыя, накшталт той, што была ўлетку каля маслабойні? А з дэманстрацыяй ніхто не зможа справіцца: там жа такое мноства людзей! І падумаць нельга, што могуць страляць па такім вялікім натоўпе.

У хату ўваходзяць усё новыя людзі, і Рынэ ідзе сустракаць іх. Тым часам Юха, застаўшыся ў пакоі, ціхенька выпытвае падрабязнасці, нібыта баючыся зрабіць гэта ў прысутнасці Рынэ. Дома ў Юхі зусім дрэнна, а што будзе далей?

У хату ўвайшлі яшчэ шэсць чалавек, відны рулі стрэльбаў. Дагэтуль цэнтр нарады быў на гаспадарскай палове хаты, цяпер жа ён рассыпаўся і паступова перамясціўся ў агульную палову, дзе сярод прысутных шмат парабкаў і падзённых работнікаў. Ёсць там і такія, што сядзелі ў астрогу, такія, якіх Юха не лічыў людзьмі, здольнымі на што-небудзь прыстойнае. Але цяпер у паветры лунае дух нечага вялікага, што дыханнем сваім сцірае ўсё былое. Дым ад папярос усё гусцее. Натоўп цяпер такі вялікі, што асобны чалавек раствараецца ў гэтай гурме. Пачуццё сённяшняга дня мацнее, няма больш ні ўчора, ні заўтра. З кожнай новаю парай пачуццё масавасці ўзрастае. Плануюцца змены начной варты. І неяк само сабою Юха застаецца начаваць у Рынэ, хоць ніхто яго не запрашаў. Недзе ўдалечыні згубіўся той вечар, калі Юха пакінуў дом, дзе няма ні сена, ні хлеба. Усіх сабраных людзей некалі турбавалі тыя ж самыя справы. Цяпер іх няма.