Праведная галеча

Жыццё цячэ спакойна, амаль без аніякіх змен. У вячэрнім змроку людзі крадком гойсаюць па суседніх дварах, сядзяць па хатах і расказваюць пра тое, што яны бачылі ў сваіх паездках, што чулі ад чырвонагвардзейцаў у суседніх мясцінах. Пра ўсё гамоняць з усмешкаю, ніхто не хоча падацца нядобразычлівым. Ніхто і не думае, што сюды могуць прыйсці белыя мяснікі-лахтары – усе называюць іх так і ніяк іначай. Хтосьці разжыўся ў паездцы тытунём і частуе другіх. Ходзяць чуткі, што пан Пуйталу павінен з’яўляцца да Рынэ чатыры разы на дзень, і цяпер гэта нікога не здзіўляе. Хто-небудзь збоку падумае, што пану Пуйтале не пашкодзіць, калі яму крыху і саб’юць фанабэрыі. Кажуць, што загінуў сын Рынэ, і зноў жа такі абыякавы чалавек употай парадуецца, што адным хуліганам стала меней. Чужаніца бачыць усю паслядоўнасць падзей, якія прывялі да сённяшняга становішча. Плынь часу абуджае ў ім патаемнае задавальненне, бо ўсё адбываецца так, як і павінна адбывацца, усё ідзе сваім парадкам, і толькі лёгкае нецярпенне даймае такога абыякавага пабочнага назіральніка. Хутчэй бы ўсё скончылася – ніхто ж у гэтай вайне не пераможа, бо дзеля перамогі трэба адолець самога сябе.

Так думае нейкі таямнічы старонні чалавек, ён усімі сваімі нервамі абвострана адчувае, што падзеі паскараюць сваю хаду. Жыццё не бывае аднастайна нязменным, характар жыцця жвавы і досыць нецярплівы.

У гэтым бурлівым віры падзей няспынна круціцца Юха Тойвала. Усю вайну то тут, то там віднеюцца ягоны чырвоны бант і пранізліва прыжмураныя вочы. Шмат хто з заможных сялян, якія проста не заўважалі яго і не лічылі ніякім сацыялістам, цяпер мусіць выконваць ягоныя загады. Юха ахвотна прысутнічае на ўсіх важных мерапрыемствах; там ён стаіць, вытарашчыўшы вочы, з горкай складкай вакол моцна сціснутых вуснаў. Ён з задавальненнем ходзіць на экспрапрыяцыі, хоць ягоны гаспадар не адзін раз ужо дасылаў у штаб цыдулкі: «Няўжо вы там не можаце знайсці нікога лепшага за Юсі Тойвала?» Шмат якія заможныя гаспадары гатовы аддаць палову маёмасці, каб толькі не падпарадкоўвацца загадам старога Юсі. Невядома, з якой прычыны ўсе гаспадары-заможнікі так ненавідзяць яго.

А Юха, са свайго боку, не так ужо і моцна ненавідзіць гаспадароў. Цяпер ён жадае толькі аднаго: каб яны цяпер убачылі, што ягоныя прамовы спраўдзіліся, што народ усёмагутны і што не заўсёды ім жыць за кошт таннай народнай працы. Раней яны яго не слухалі і нават не заўсёды прапаноўвалі сесці, калі Юха заходзіў да іх. І хоць ён заўсёды размаўляў з гаспадарамі надзвычай ветліва, яны толькі нешта мычалі ў адказ і адварочваліся ад яго. І цяпер, падчас вайны, Юха заўважае, як гаспадары ледзь стрымліваюць бурлівую злосць, калі ён прыходзіць да іх з развёрсткаю.

Так жыў стары небарака Юсі Тойвала. Цяпер ужо шмат вушэй, патаемна падслухоўваючы, пачула па тэлефоне намёкі на тое, што адбудзецца ў хуткім часе, а Юха ўсё яшчэ ездзіць з вёскі ў вёску разам з Кале Ніеміненам, збіраючы запоны. Просты Юхаў розум не мае патрэбы разбірацца ў складаных акалічнасцях жыцця. Ён ужо назапасіў добры кашэль: ажно шэсцьсот марак! Вядома, гэта ладныя грошы, хоць папраўдзе ён думаў здабыць і болей. Калі цяпер ён атрымае торп з лесам, дык спатрэбяцца большыя грошы. Праўду кажучы, яму ўжо крыху і надакучыла ўсё гэта. Да таго ён старанна рабіў сваю справу і не пакіне яе, аднак надта ўжо нетаропка ідуць тыя здзяйсненні. Рынэ, напэўна, таксама мае сваю выгаду, бо ў яго заўсёды шмат грошай.

Аб тым ён гаворыць Кале Ніемінену, які сядзіць побач. А той амаль не слухае, што там вярзе стары Тойвала, адказвае нехаця і недарэчы, штосьці напявае і глядзіць некуды наперад. Нідзе і ніколі за ўсё сваё жыццё Юха не сустрэў сапраўднага сябра…

У вечаровым змроку Юха вяртаецца ў штаб са сваёй здабычаю. У хату ён уваходзіць з дакорам на зарослым дзікім валоссем твары: во, глядзіце, ён стары чалавек, але ж так жвава варушыцца і дзейнічае – справа ж ляснецца, калі ўсе будуць толькі сядзець і мянціць языкамі. Калі настаў час дзейнічаць, значыць, трэба дзейнічаць… І нічога дзіўнага, што Рынэва жонка запрашае яго на кухню і частуе каваю.