Праведная галеча

Так у гэтых мясцінах пачалася «чырвоная эпоха». Ранкам на двары ў Рынэ людзі шыхтаваліся ў шэрагі, дзяліліся на атрады і разыходзіліся ў розных кірунках рэквізаваць зброю. А ўвечары першы заможны селянін атрымаў загад прывезці саломы ў казарму. Гэтае слова ўзнікла і прыжылося за адзін дзень. Людзі вярталіся з пошукаў зброі, і іх было так шмат, што невядома, хто і калі далучыўся да натоўпу. Хата поўнілася тытунёвым дымам і шматгалосым гоманам, людзі ўспаміналі, што адбылося ў той або іншай гаспадарцы. У натоўпе было шмат невядомых Юху Тойвалу людзей. Рынэ з учарашняй групаю сядзеў у сваім пакоі – гэта быў штаб. Казарма і штаб – гэтыя два словы незвычайна змянілі ўсю акругу. Вунь там Тойка, а там Пайтула. Цікава, што робіцца ў сяле?

Юха Тойвала пакутуе ад кашмару: ён ужо двое сутак не быў дома. Узрушаны агульным уздымам, ён абвострана ўспрымае ўсё. Ён разумее, што і сёння яму не ўдасца дабрацца да сваёй хаты. Ён жуе хлеб з маслам, сёрбае бульбяны суп і пытаецца ў самога сябе, ці здолеюць перажыць дзеці і карова гэты дзень – дакладней, вечар гэтага дня і наступную ноч? Лавіна падзей нарастала з вялікай хуткасцю, але каб абдумаць усё, патрабаваўся пэўны час. А каб Юхава справа была паспяховай, лавіна тая павінна была ўзмацнець і пашырыцца. І адбылося гэта толькі адвячоркам трэцяга дня.

Вось тады загуло, засвісцела, загалёкала спевам, прарэзлівым дзіцячым крыкам, жаночым галаслівым плачам у абозах на бальшаках, на прасёлкавых дарогах ды ў скотніках:

Паўстань, пракляццем катаваны!
Паўстань, хто з голаду век пух!
Бурліць наш розум збунтаваны!
Няволі кліча рваць ланцуг!

Вось тады людзі спазналі, што такое сапраўдная ўлада, што такое воля. Пачуццё свабоды да дрыжыкаў працінала ўсю істоту старога Юсі, ён браўся падпяваць, і ягоны тонкі голас трымцеў ад гэтага пачуцця; нарэшце пасля такіх доўгіх пакут перад ім заблішчэла святло сапраўднага вызвалення, калі з Пір’ёлы ў Тойвалу прывезлі цэлы воз сена, а Юха асабіста прынёс ад Рынэ шмат розных харчоў для дзяцей, якія былі амаль у непрытомнасці ад голаду, страху і плачу. Нарэшце Юха мог бесперашкодна займацца самаадданай працаю дзеля вялікай справы духоўнага вызвалення.

А падзеі ішлі бясконцай чарадою. Наступнай ноччу Юха ўбачыў у хаце Рынэ свайго сына Кале, тоўстага тамперскага возчыка з шырокай чырвонай пысай; ён быў камандзірам роты. Нічога падобнага да адносінаў бацькі з сынам паміж імі не было, дый не было ўмоў для праяўлення буркатлівай бацькоўскай улады. Кале размаўляў з ім гэтаксама, як і з усімі іншымі. Уранні ён накіраваўся на Куўскоскі.

А між людзьмі ўжо чуўся шэпт, што во той ды той важны пан пакінуў гэты свет. Але шмат хто лічыў за лепшае пра тое не гаварыць. Затое вельмі ахвотна абмяркоўвалі, як ідуць справы ў таго або іншага гаспадара, і падрабязна разглядалі найбольш уласцівыя яму рысы характару. А заўтра будзе тыдзень, як усё пачалося. Першыя дні ў акрузе панавала незвычайная калатня, але да яе хутка прывыклі. Мясцовыя жыхары ніяк не называлі гэты новы парадак – як ёсць, так і ёсць, во і добра, – а ўсялякія драбніцы ніколі не абмяркоўвалі. І толькі калі прыйшлі белыя, якіх называлі мяснікамі-лахтарамі, вось тады сяляне пачулі, што гэта бунт і што ў Суомі ідзе вызвольная вайна.

Гэтая вайна цягнецца ўжо сем тыдняў. Напружанасць першых дзён даўно аціхла ў абыякавых душах; абозная павіннасць, экспрапрыяцыя, спецыяльныя мандаты і дазволы – усё гэта стала звыклым, толькі бывае, што здрыганецца чалавек, калі ў двор заедзе санная запрэжка, адкуль бачацца рулі стрэльбаў, патранташы ды чырвоныя банты. Але размаўляе ён з прыхаднямі прыветна і абяцае выканаць усе іхнія патрабаванні, харчразвёрстку і ўсё астатняе, бо гэта ж свае, мясцовыя людзі, чаго ўжо там… Потым сані выязджаюць з двара і рухаюцца далей. Хутка з фронту, напэўна, прыедуць людзі па малако.