Русалкі клічуць

Гэтая хата цёплая, родная, вельмі падобная да яе хаты. Печ на ўваходзе, направа – пакой, дзе елі і спалі. Адно адрозненне – цёмны квадрат у куце, які пазначаў месца, дзе раней вісела ікона. У Марылі такога квадрата не было. За сталом, падпёршы шчаку рукою, сядзела Тоня, а побач – незнаёмая жанчына. На стале – хлеб і цыбуля. Тоня ачомалася, падняла галаву:

– Заходзь, дачушка. Пасядзі з намі.

Марыля адчула сябе няёмка, бы парушыла размову. Хаця, здавалася, тут маўчалі даўно: пакой быў напханы цішынёй, як ватай.

– Гэта цётка Алена, яна маіх сваякоў з Грозава сваячка, пажыве ў мяне. Маляваць будзе.

Жанчына стомлена хітнула галавой.

Марыля зрабіла крок да іх і ледзь не ўпала, зачапіўшыся аб нейкую торбу.

– Прабач, кінула пад ногі. Не забілася? – Алена паднялася, каб перакласці мех на лаву. Ён быў брудны і худы, бы сабака, у якога пад поўсцю свецяцца косці. – Там пэндзлі, фарбы.

– То вы мастачка? З Грозава? – Марыля села побач і адшчыкнула хлеба.

– Не чула? То й лепш. Наўрад ці б ты чула добрае, – Алена таксама ўзяла хлеба. – Тонечка, так я стамілася, такі доўгі шлях гэтым разам. Пяцьдзясят год мне, а ўсё іду, іду, з хаты ў хату. Ты кажы, калі назаляць пачну, але каб ты дазволіла, я б у цябе да халадоў засталася. Цяжка мне ў чужых, ды і са сваімі не соладка. Ты шчаслівая, у цябе – хата, а я за ўсё жыццё толькі лаву і мела. Ды й той папракаюць. Няма мне месца.

Марылі зрабілася сорамна, што раней прыходзіла сюды жаліцца на свой лёс. Тады, калі нападала нясцерпная нудота і вымушала па начах кусаць падушку ды скуголіць, бо плакаць не было слёз. А тут вунь і паскуголіць няма дзе.

– Хаты толькі спачатку здаюцца вялікімі. А пасля сціскаюцца, вось да майго куточка. І мяне нібыта да гаспадароў прыціскае, і вось паварушыцца нельга, каб іх не зачапіць. Нават не ўздыхнуць, каб не патурбаваць. І вось так сціскаецца, сціскаецца хата і выпіхвае мяне. Але ты не шкадуй, кажы, калі цябе прыцісне, я звыклая.

Марыля верыла, што хата можа выпхнуць, але праца – тая не адпусціць. Хаты няма, але да працы ты прывязаная, прыкутая. Ды пра тое, ці працавала цётка Алена ў калгасе і як ёй дазволілі кудысьці цягнуцца, пакуль не ўся праца скончаная, яна спытаць не наважылася.

– А я табе за прытулак дыван падару, – Алена развязала клунак і дастала скрутак.

– Ды мне навошта, ты лепей вунь Марылі падары. У яе хата голая, а мне ў труну хутка, там на сцены нічога не павесіш.

Марыля закруціла галавою, адмаўляючыся, а рукі дапамагалі разварочваць палатно.

На дыване была намаляваная дзяўчына над возерам: рассунула чарот і глядзіць на ваду, па якой плывуць два белыя лебедзі. На хвалях – белыя гарлачыкі, бы маленькія аблачынкі. І мо гэта ўсё адбываецца не ў вадзе, а на небе, а тут намаляваны ўваход – вунь ён, праз чарот.

– О, то гэта наша Марыля! Гэты ёй і аддай. Яна ў нас па начах купацца любіць, бы русалка, – засмяялася Тоня. Марыля пачырванела і зрабіла выгляд, што пільна разглядае дыван.

– Не, гэты нельга, бомне ж паказаць трэба, што малюю.

Але будзе тваёй Марылі падарунак.

Тоня прынесла малаток і цвікі, і дыван замацавалі на сцяне – у пакоі з’явілася трэцяе акно, і вяло яно ў іншы, дзівосны свет.

* * *

Наступным вечарам Марыля ішла да Тоні, каб спытаць, ці знайшла Алена працу, і пачула, як яе клічуць:

– Марыля, пачакайце, – крычаў аграном, якога яна паспела прызвычаіцца сустракаць пад сонцам, а не пад месяцам. – Я вас зусім не бачу.

– Я была на далёкім полі, – Марыля спынілася і пачакала, пакуль ён падыдзе. – Я зрабіла норму, Мікіта Іванавіч.

– Ды я не пра тое.

– Працы шмат, сплю па начах, як забітая, – не будзеш жа тлумачыць, што купацца забараніў Ілля.

– А па вечарах што вы робіце?

– Мікіта Іванавіч, – гэта да іх бегла Ядзя. – У нас хутка сход, давайце абмяркуем.

Марыля развіталася і пашыбавала дахаты, адчуваючы на сваёй спіне два позіркі. Тоня сустрэла яе на ганку:

– Ты глядзі, Марылечка, сцеражыся Ядзі. Яна па начах да Альжбэты ходзіць.

– Ну, ходзіць то й ходзіць, ці мала справы. Яна ж камсамолка, у Бога не верыць.

– Так, яны з Богам змагаюцца, а з чортам водзяцца. Ці ты думаеш, што ўсё так і знікла з гэтых зямель, як яму загадалі? Напісалі, што Бога няма, цэрквы закалацілі, папоў пастралялі. А яно жыве, як бы яго ні нішчылі. І дрэннае жыве, і добрае. Яно тут да іх было, і пасля іх застанецца.

– Пра якога вы тутчорта размаўляеце? – на ганак выйшла Алена – рукі перапэцканыя фарбай.

– А я пра Альжбэту кажу. Ведзьма яна, – Тоня перажагналася. – І на смерць можа зрабіць, і на каханне замовіць. І заломак у жыце на бяду пакінуць, і малако ад каровы адабраць.

– У наш час шмат хто на смерць зрабіць можа, – Алена ўздыхнула, – На жыццё зрабіць складаней. Марыля, хадзем паглядзіш, як малюю. Мая першая замова, на дзень нараджэння вашай Хрысціны. Сама яна дзеля сябе замовіла.

Побач з дываном, які вісеў на сцяне, з’явіўся другі, на падлозе. Адзін кут ужо размаляваны: дзяўчына сядзіць на беразе, з лістом у руках. Перад дзяўчынаю – накід: возера, а ў чоўне – мужчына і дзве жанчыны.

– Я звычайна прапаную тры малюнкі на выбар, але гэты дыван у мяне найчасцей замаўляюць, бо ён – пра каханне.