уңлы-суллы
— и справа и слевакилем-китем
— гости.Попробуем употребить их в речи.
а) — Ата-анаң исəнме соң?
— Исəннəр.
— Кайда яшилəр?
— Авылда.
— Туган-тумачаң бармы соң?
— Авылда бар, монда юк. Без монда апалы-сеңелле килдек.
— Алай икəн…
б) — БҮген бəлешем чиле-пешле булган.
— Ник?
— Мич кызмаган булган.
— əйдə, духовкага куйыйк.
— Шулай итəрбез ахры
в) — Бу арада килем-китем кҮп булды.
— Кемнəр килде соң?
— Ирле-хатынлы Галимовлар килде, аталы-кызлы Суфиевлар килде, туган-тумача Җыелды.
— КӨн-тӨн пешергəнсең инде.
— əйе шул. Бик арыдым.
3. Парные слова могут состоять из двух частей, первая из которых может употребляться самостоятельно, а вторая является устаревшим или некоторым бессмысленным фактическим повторением первого слова:
савыт-саба
(посуда + сосуд для хранения кумыса) = посудамалай-шалай
(тимер-томыр
(артык-портык
(тиле-миле
(эңгер-меңгер
(аз-маз
(кҮрше-кҮлəн
(Посмотрим, как они употребляются в речи.
а) — əни, бҮген кунаклар килə. Савыт-саба Җитəрме икəн безнең?
— Җитəр, кызым. Җитмəсə, кҮрше-кҮлəннəн алырбыз. Кызым, коридордагы артык-портык əйберлəрне Җыештырып куй əле, яме.
— Ярар, əни.
б) — Ай, тəрəзə ватылды!
— Нəрсə булды?
— Урамда малай-шалайлар футбол уйныйлар иде. Туп тəрəзəгə тиде. Нишлик инде?
— Аз-маз такта бар. Каплап торыйк
в) — Сездə тимер-томыр юкмы, абый?
— Ник кирəк?
— Мəктəпкə алып килергə əйтеллəр.
— Бар, хəзер кҮрсəтəм. Бу ярыймы?
— Ярый, абый, ярый.
г) — Алар кайчан кайтты?
— Эңгер-меңгер иде инде.
— Озак йӨргəннəр.
д) — Мəдинə əби, бҮген безгə килегез əле.
— Нəрсə була, кызым?
— Карчык-корчыклар
— Ярар, кызым, килермен.
4. Компоненты парных слов в отдельности самостоятельно уже не выражают значений и употребляются только вместе:
ыгы-зыгы
(ыбыр-чыбыр
(əкəм-тӨкем
(Поговорим, употребляя эти слова.
а) — БҮген, бездə иртəдəн бирле ыгы-зыгы.
— Нəрсə булган?
— Иртəгə Финляндиядəн əнинең туганнары килə. Шуларны каршы алырга əзерлəнəбез.
б) — Балык кҮп тоттыңмы?
— Юк, гел ыбыр-чыбыр шунда.
в) — Безнең бакчада əкəм-тӨкəм кҮп. Виктория Җилəген ашый.
— Сездə юештер, дымлыдыр.
— Шулайрак шул. Сездə юкмыни?
— Бездə дə əкəм-тӨкəм бар иде. Пычкы чҮбе
А теперь прочтите текст. Это отрывок из поэмы «Шурале» Г.Тукая. Дается в переводе Р.Бухараева. Все ли слова вам понятны? Найдите парные слова. Если они не понятны, посмотрите их значение в «Татарско-русском словаре».
ШҮрəле