Шежірем сыр шертсе

Тарих та, этностарды туып, алыптасу барысын сараптап, саралаушы этногенез ілімі де: ру-тайпалар атауы оларды ксемдері мен жрты ойлап табар немесе жеребе тастап оя салар ат емес, бл даму барысында оларды ділдік, тілдік, жер-жапсар, трмыс-салт, экономикалы мір сру ерекшеліктеріне орай топтастырар, сйтіп жртты рі арай да туысты арым-атынастара жмылдырып, стап трар, тарих тереінен айнар бла суындай здері жн тауып жарып шыар этногенездік кші бар атау екендігін айтады. Бдан ат ою мселесі, кейбіреулер ойлайтындай, еріккенні ермегі, оай іс емес екендігін байайсыз.

Біздіше, ел арасында аншама беделді боландарымен ос слтана мы сан жртты лкен ордадан бір тнде тез бліп кету сте оай іс емес екендігі аны. Тек "бір жаадан бас, бір женен ол шыара" жмыла рекет етуге йренген топты ана осылайша жылдам бліп кетуге болатындыы белгілі. Сондытан ос слтана ілесіп, дере кшкен ру-тайпалар, жоарыдаыша, тілімен, ділімен, дінімен, кнделікті станан мір салты, тіршілігімен, масат-мдде кшімен ортатасып, йыан, брыннан-а рандатып йымдасан орта атаулары бар топ екендігі кмн туызбайды.

мір сру идеологиясы ан мен текке негізделген ру-тайпалы рылымда трмыс кешкен халымызды о заманда басаша топтасып, йымдасар жолы болмаандыы бесенеден белгілі. Сол себепті, айтпаымыз, аттары бар боласын жеке отау боп блінгеннен кейін олар хандытарына жаа атау іздеп сте бігерге тскен жо. Бір кездері мір кешкен, ерлік дстрлері ертеден-а бріні аузында, жыр-дастандарында айтылып келе жатан, бріне ысты, орта, брін йытып, осы креске бір кісідей жмылдыра білген бабалары ран ертедегі «аза лысы» атымен «аза хандыы» деп, ал здерін соларды рпаы азатармыз деп атамаандытарына кім кепіл дегіміз келеді.

Ал елді осы креске бастап шыан ос слтанны іс-тірлігіне келер болса, жртты тірегіне блайша топтастырып, бліп кету тек бір оларды тілек пен жігер кшінен тумаандыы млім. Оларды блай істеуге итермелеп, мжбрлеген оластындаы ру-тайпалар жртыны трлі тарихи себептерге байланысты бір кездері ыдырап, жойылып кеткен зырлы лыстарын айта жаыртып, рысы келген асырлар бойы тілегі мен арман кші еді дегіміз келеді.

Сондытан оларды блікшіл слтандар емес, білхайыр ханны езгісінен жбір кріп, оны билігіне енді тзіп, кгісі келмеген ру-тайпалар мддесін з мдделерімен тиімді штастыра білген озалыс серкелері, ксемдері десек аыла онымды, сыйымды сияты.

Егер сол кездері содарында рухы, тіршілігі, салт-дстрі бір, отырышылытан грі, кшпелі мал шаруашылыымен айналысуды кбірек манс еткен, орта атпен рандатып йымдасан, хан сескенердей тас-тйін бекініп топтасан туысан ру-тайпалар жрты трмаса ос слтана з дегендеріне жету, білхайыр ханны анды рыынан тылып кету сте иын еді. Тарихты оаушы кші ашанда халы дегенімізде осыны айтпапыз.

азастан Республикасы лтты ылым академиясыны Р.Б.Слейменов атындаы Шыыстану институтыны директоры, тарих ылымдарыны докторы, профессор Меруерт бусейітованы "У истоков государства казахов"атты мааласында келтірген: "Конечно, образование Казахского ханства не было связано только с откочёвкой Гирея и Джанибека. Процесс развития казахской государственности был обусловлен всем хозяйственным, социальным, политическим развитием средневекового Казахстана и особенностями этнической истории казахов. Откочёвка явилась лишь событийным отражением одного из важных этапов становления казахской государственности",– дейтін тжырымдары мны растыын длелдей тседі ("Казахстанская правда". 22.06.2012 г.).

Бізді бл байламдарымыз сондай-а тарих ылымдарыны докторы, профессор уанды Есеназыны 2014 жылы 11 арашада "Жас алаш" газетіні 89 нмірінде шыан "з лтыны тарихын брмалау–з кеді зі рып лтіргенмен бірдей" деген мааласында келтірген:"Аласапыран соыстар мен феодалды бытыраылы салдарынан Дешті ыпша даласында брыннан алыптасан мал жайылымын пайдалануды дадылы кшіп ону тртіптері бзылды, кшпенді тайпалар мезгілінде жайлау-ыстауларына бара алмайтын болды. Бл кшпенді мал шаруашылыына ауыр зардабын тигізді. Осындай ауыр тауымет тартан халы бейбіт мірді, білайырды ділетсіз стемдігінен тылып, з алдына тіршілік етуді арман етті", – деген пікірлерімен де жаын абысып жатыр.