Шежірем сыр шертсе

лааыс ете кететін таы бір мселе–жн сраса келгенде арамыз 2 ата немесе 3 ата, 4 ата деп емес, 2– немесе 3-, 4– атадан осыламыз деп айту дрыстау сияты. йткені туысты ара-атынастарды тсіндіру шін бл жеіл тсіл. Сонымен жеті ата жнінде айтымыз келгені негізінен осылар. Кезек кттіріп тран зге де таырыптар бар боландытан осымен жеті ата жайлы гімемізді тамамдаймыз. Келесі тілге тиек етіп айтарымыз–аза атауы. Енді соан кшейік.

ай ел, ай халыты тарихы жайлы сз озамайы, оны алтын азы арауы, аттап туге, айтпай кетуге болмайтын таырыбы–ашанда ара тамыр азаымны осы «аза» деген атауы. Сондытан біз де шежіремізді рі арай осы айтып отыран «аза» атауы тарихымен сабатастыра жазанды жн деп санады. Ендеше, жеті атадан басталар шежіреміз кешелері кн кешкен азаым мен оны кне тарихы жайлы не дер екен, енді соны баамдап крейік.

2блім

АЗАТАР КІМДЕР, АЙДАН ШЫАН?

Ана рсаынан н-кй мен сз адірін біліп туар от ауыз, ора тілді азаым шін бл керек-а нрсе деп ойлаймыз. йткені бесіктен белі босамай жатып, жеті ата мен ру, жзіне дейін срінбей, судыратып тратын ол, ал «аза кім, ол айдан шыан?» деп тікесінен сауал оя алса тілін жтып ойандай кібіртіктеп, тосылып, жауап бере алмай алатыны бар.

ысылмай мойындауымыз керек, тегімізді "аза" деген атауынан ары жаын білмейміз. Бл бгіндері лкенімізді де, кішімізді де, крімізді де, жасымызды да басындаы кемшілік. зге лт кілдеріні біразында блай емес. Мселен, мхитты ары жаын мекендейтін мексикалытар бізді эрамыза дейінгі кне ацтек ркениетінен рбитіндіктерін, ал тратары беріде, еуропалы материкте жатан испандытар мен португалдытар, француздар мен швейцарлытар бізді эрамыза дейінгі 2–1 мыжылдытар арасында алыптасан йгілі алпілік кельт нсілінен бастау алып тарайтындытарын, ал германдытар 4 асырдаы жауынгер гот тайпаларыны рпатары екендіктерін тарих бетіне таса таба басандай етіп лдеашан жазып, алдырып кеткендіктері белгілі.

Алыса бармай-а ояйы, асымыздаы «тсекте басы, тскейде малы осылан» орыс кршіміз, мселен, здерін 6 –10 асырларда жасаан, древлян, поляндар болып екіге блінетін кне ильмендік словен тайпаларыны алашы бтаынан екендігін айтып келеді.

Ал азатар ше? азаты да бір тнде туып, бір кнде «аза» аталмааны бесенеден белгілі. Шыу тегімізді зерттер этногенез ылымы бізді бл пікірімізді толыымен птайды. азатар да згелер сияты мыжылды тарихы бар, Елбасымыз айтпашы, мгілік ел екендігі баршаа аян. Біреу бізге есіміді білмейсі десе, есі дрыс па осыны деп жатып ашуланар едік. Ал «аза» та бізді есім, ныспымыз емес пе? Оны неге білмеуге тиіспіз?

Сосын Елбасымыз 2012 жылды желтосанында, сондай-а азастан халына жасаан сол жылы жолдау сздерінде еліміз даму бадарламасы бойынша ендігі 2025 жыла дейінгі аралыта алдыы атарлы ркениетті елдер тізімінде 50-ші орыннан 30-шы орына дейін ктерілуі тиіс деп, «аза елі» деп аталу мселесін ктеріп отыран жадайда, осыан орай егер бйыртып «аза елі» деп аталар болса, онда ркениетті елімізді де, оны райтын титулды лт тлегі ретінде зімізді де неге «аза» аталып жргендігімізді ыр-сырын білу зекті мселеге айналары аны.

«аза» атауыны шыу тегінен бейхабарлыымыз сте де бізді білмейтін білімсіздігімізден емес. азаты білімпаз, білгір, намысой халы екендігі баршаа аян. Бл жнінде бізге ешкім плен деп кін таа алмаса керек. Кезінде бабаларымыз азатар туралы білді де, кл-ксір шежіре етіп жазып та алдырып кетті. Сол деректерді негізінде бл таырыпа кейін алам тартан алым, зерттеушілеріміз де жо емес, бар. Біра, біра демекші, мселе сол материалдар жнінде кні бгінге дейін ресми апарат беттерінде мардымды ештее жарыта жазылмай келе жатандыында.

Кезінде басаша имылдауымыза космополиттік лт саясатын станан Кеестік ызыл империя олбайлау болып, кесірін тигізгені белгілі. Мны жоа шыара алмаймыз. Ол дініміз бен ділімізді ана емес, тіліміз бен тегімізді де мытуа итермелегені рас. Себебі братана, аз жрт з лтынан грі космополиттік кеес лтыны кйін кбірек кйттеуге мдделі еді. йткені алым, мамандарымыз кнде жретін табан жолы мен кнде жейтін зім нанын таппай алмауы шін з лтыны тарихын зерттеуден грі кеес кіметіні тарихын жазуа мтылды. Сондытан аза кім, оны айдан шыып, алай рбитіндігі осы кезге дейін тарихымызда ылыми трыдан аныталып, арнайы рсімделіп, бекітілмеген атаа. Соны салдарынан болар, басым кпшілігіміз азірге дейін аза сзіні айдан алынып, алай шыандыынан бейхабармыз.