Шежірем сыр шертсе

Кейінгі рпа шежіремізді осы тотаан жерімізден рі арай здері жаластырып кетер, жазар деп ойлаймын. Біздікі–білгенімізше улетімізді бастау алар мнар басын олара млімет шін мыт алдырмай бастап беру, ааза тсіріп кету болды.

СССР журналистер одаыны, азастан журналистер одаыны мшесі Тажис Мыжасар

07.03.2015 ж.

КІРІСПЕ

Алла-таала сонау ыылым заманда лемді бір тарыны ауызына сиып кетердей жотан бар етіп жаратанда оан алдымен берген асыл асиеттеріні бірі кешегісі бгінгісіне, ал бгінгісі ертегісіне ауысып отыратын уаыт лшемі болыпты. Содан бері трткіл дниеміз осы уаыт лшеміне туелді болып келе жатаны ха. «Кешегімді білмей бгінімді алай тсінем, бгінімді білмей ертеіме алай ол созам»,-деп кне кз ария, шешендеріміз тегіннен тегін тебірене жырламаса керек.

Сол айтпашы, ткен дниені парын білмей, тіп жатан дниені нарын тсіну, кешегі тарихымызды жете білмей, бгінгі мірімізді жеткілікті тсіну біздіше ммкін емес. Бларсыз кмескі келешегімізге орыпай кз тігу де, омсынбай ол созу да, жатсынбай адам басу да иын. Бл ретте бізді табан жолымыздан жаылдырмай, теміразы жлдыздай жетелеп ала алып жрер жалыз жолбасшымыз тарих-шежіреміз екені аны. Ендеше, гіме арауы сол тарих-шежіреміз жайлы болма.

Юнесконы соы деректері бойынша лемде 1500 лт пен лыс кілдері мір среді екен. Мселен, соларды бірде-біреуін шежіресіз деп айта алмайсыз. Бріні шыан тектерін, басынан-кешкендерін рпаа жыр етіп баяндап берер зіндік исса-дастандары мен жыр-аыздары бар. Шежіре дегеннен шыады. Шежіре аза Совет энциклопедиясында арабты шаджарат–бта, тарма деген сзінен шыатындыы, халыты шыу тегі мен таралуын баяндайтын тарих ылымыны бір тармаы екендігі айтылады (12 т. 231 б.).

Айтпаымыз, азаымыз тегін білмейтін жетім ел емес. Жеті атасынан бастап, тптиянына дейін таратып, таратып бере алар шежіресі бар жетіскен ел. зге жрттар азаты жаан халытарыны ішіндегі е бір шежіре-жазбалара бай ел дейтін крінеді. Солай десе солай да шыар. Себебі халымызды мірінен сыр шертетін жылнама іспеттес тарихи жыр-дастандарды былай ойанда жздер шежіресі, жздер шежіресін оя транда, бізде не кп улеттер шежіресін саусапен санап болмайды.

рбір улет бабаларын, олар мір срген орта тарихын, соларды басынан кешкен уаиаларын сіп келе жатан скеле рпаа лгі, талым етіп тарту шін аянып алан ба. Оларды ерлік істері мен кшелі тірліктерін барын салып, ксем сзбен кестелеп жеткізіп беріп отыран жо па. Ондаы масаты–оларды бабалар тірлігімен, аталар ірілігімен рухтандырып, бойкйезділікке салынбас, мірді келесіз жайларына бой алдырмас жігерлі жан етіп сіріп, лкенді сыйлар, кішіні рметтер, ата-анасы мен жаын туыстарына ораушы, сраушы болар намысты азамат етіп, трбиелеп шыару еді.

Шежіреге бай елміз деп отырмыз ой. Олай болса, алдымен сол шежірелерді ірі, мазмндыларын іріктеп алып, атын атап, тсін тстеп кеткен жн сияты. Шежірелерді е лкені, ндысы Рашид ад-Динні «Трік-моол шежіресі», Жамал аршиды «Оыз-ыпша шежіресі», «арахан шежіресі», лыбекті «Шад-жарат л-атрак шежіресі», білазыны «Шежіре-и тркі», «Шежіре-и тарахимесі», аза хандыы рылан жылдары кп олданылан «Насаб-наме Шыыс», «Насабнаме аза», Бейбарыс пен Ибн Халдун жазан «ыпша шежіресі», «Жааннаме», ел арасына ке тараан «Абылай шежіресі» мен «білхайыр шежіресі», кейігі аза оымыстылары мен ойшылдары топтастырып жазан Мхаммед Хайдар Дулатиді, ыдырали осынлы Жалаириді «Кшен–арауыл шежіресі», «Жгірхан шежіресі», Ш.Улихановты «лы жз шежіресі», Абдулла Ниязовты «ш жз шежіресі», Мса Шорманлыны «Шежіресі», теу Бжейлыны «аза жрты шежіресі», оранбек Бірімжанлыны бастауымен жинаталан «Орта жз жне кіші жз шежіресі», Амолданы «ажайып шежіресі», «Насаб Шыыс», «Шыыснама» шежірелері», Ш.дайберділыны «аза шежіресі», Халиди рбаналиды «аза шежіресі», Мшр Жсіп Кпейлыны «аза шежіресі», «Бл аза ай кезде «ш жз» аталан шежіресі», Нржан Наушабайлыны «аза пен трікмен шежіресі», сыр бойынан Торай би жинаан «ш жз шежіресі», Диханбай батырды «лы жз шежіресі», азыбек Тауасарлыны «зімнен тптияныма дейін» шежіресі, Зайыр Сдібековты «аза шежіресі», Трлыбек Деменлыны «Келте тонды Келмембет» шежіресі, Хамит Мадановты «Кіші жз шежіресі», Тынышбек Дайрабаевты «Кете–Шмекей шежіресі», «аратамыр шежіресі», Маст Неталиевті «Кіші жз шежіресі», Жарылап Бейсенбайлыны «Кіші жз шежіресі», «Нрмхамедлы Жаножа батыр шежіресі».