Шежірем сыр шертсе

Тарихшы, зерттеушілеріміз айтпашы, Ноайлыны рамында жоарыда аты аталан ру, тайпалардан баса алшын, ыпша, йсін руларынан тарайтын таы да баса аталарды бар екендігін ескерер болса, тскейде малы, тсекте басы осылан, жаын, крші оныстанан бл екі жртты (ноайты мен аза рулары) трмыс-тіршіліктерінде ыз беріп, ыз алысып, дандал, жекжат болып, аншалыты туыстасып кірігіп, бірігіп кеткендіктерін крер едік. Сондытан да, бізді пайымдауымызша, блар бірі блініп кшкенде екіншісі олармен жаындыын білдіріп, бірге ірге ауыстыран жрттар. Жоарыдаы жырауларды:

«Ей, байтаым, байтаым,

Бастырып сені алдырдым.

Ал, аман бол, менен со,

Байтаымны ішінде

сан елім ноайлым,

Сені таы да алдырдым.

Он сан ноай ішінде

ш алпыс отау азаым,

Сені таы алдырдым»,-деген

асіретті жыр шуматары да а патшаны отарлау саясаты мен басыншылы рекетіні нтижесінде бір халы боп алыптасуды аз-а алдында тран ноайлы–аза ру-тайпалары одаыны айта кйреген кезеі туралы баяндайды (Жарылап Бейсенбайлы. «Кіші жз. Жанарыс» «Ана тілі» газеті. 1992 мешін жылы, 4 наурыз, 4 б.).

Жазушы нес Сарай 2010 жылы «Ана тілі» газетіні бірнеше нмірінде жариялаан «Ноайлы» атты клемді зерттеу ебегінде ноай елі Ш.Улихановты айтуы бойынша Моол ханы Тлы Темір кезінде Сырдария мен Шу, Ыстыкл мен Жетісу жерінде боландыын хабарлайды (Валиханов Ч. Собр. Сочинения. І том. Алма-Ата, 1961, 358–359 стр.). Бл турасында таы мынандай мліметтер береді: «Муин ад-дин Натанзи оларды онысын «лытау, Сегірааш, аратал, Жент, Баршын кент» деп, ноайлыны осы тарапта жасаан бір кезеінен хабар береді (Трепавлов В.В. 56-б.).

Бл орайда сан-саа салан гіме жеткілікті. Ноайлы шекарасы р кезде ртрлі болан: бірде кеіп, бірде тарылып отыран. Оларды згермеген тиянаты аш зек, алтын дігегі–Жайы зеніні зына бойы…

Ноайлы жртына алашы тиянаты ылыми барлау жасаан М.Г.Сафаргалиев оны йыты тобы деп 18 тайпаны атаан. Олар: алшын, ас, байр, борган, борла, гублаг, канглы, кенегес, керей, ыпша, ытай, ият, колгин, оырат, маыт, найман, тайджут,тангучин, трікмен (Сафаргалиев, 1960, 230-б.)…

Р.Х.Керейтов Ноайлыны йыты тобына бай, алы, атаан, керейт, ыпша, оырат, мажар, маыт, найман, сильджджгут, йсін тайпаларын жатызады (Керейтов Р.Х. Ногайская Орда и вопросы ее этнического состава //ИТАРНО,19–28 стр.). Ірге ктеріп, дуірлеген XV асырда Ноайлы 64 тайпадан ралып, ал XVI–XVII асырларда олар здерін «140 табалы ноай» атаан (Трепалов В.В., 440-б.). Трік саяхатшысы Эвил Челеби де «140 рулы ноай жрты» деп крсетеді.

Бірттас Ноайлыда ыдыраушылыты алашы нышандары ша бергенде-а лы Ноай, Кіші Ноай, Едисан, Едишкл, Тоыз, Жембойлы, Буджак лыстары крініс тапты…