Шежірем сыр шертсе

Еуропа саяхатшылары Еуразия кеістігіндегі жері ке, халы кп бірден-бір рылым Ноайлы жрты деп білді. Біра саны анша екенін кесіп-пішіп атамайды. Бл орайда Ноайлы жырларында «теіздей толыан Ноайлы», «теізді мындай сансыз Ноайлы», «он сан», «отыз сан», «ыры сан» тіркестері жиі кезігеді. Біра бл мезеулерден халы млшерін шамалаанмен, анытау ммкін емес. Ноай зерттеушісі А.И.-М.Сикалиев Ноайлыны санын 2 миллиона жеткізеді. Ал А.А.Тортика, В.К.Михеев, Р.Н.Кортиевтер Еділ мен Есіл, Кама мен Сырдария аралыында 1 млн. 700 мы халы трды, ал Ноайлыны атаонысы Еділ, Жем, тменгі Сырдарияда 750 мы деп крсетіп, Ноайлыны санын осы млшермен шектейді…

Ноайлы жеке шаыра ктерерде Дешті-ыпшата болып, Едіге туралы нды деректер алдыран Клавихо Едігені лшкері 200 мы депкрсеткен. Ал «азан жылнамасы» Едігені лдарыны райсысында 10 мы жаса барын атаан. Ендеше, Ибн Арабшахты Едігені 20 лы туралы мліметі шынды десек, Ноайлы лшкеріні саны 400 мынан кем болмаан. Ал лшкерді жалпы халыты трттен бірі деп есептесек, Ноайлы теніндегі халы саны 1 млн. 600 мы болып шыады»(несСарай. Ноайлы. Ана тілі газеті. №47. 11-б. 2010 ж.). Бл келтірген деректеріміз білсем деушілерге азаия рамында болан «Ноайлы» елі жнінде нды млімет беретін апар кздері.

Ал зірбайжан Республикасында бгінге дейін аза ауданы мен аласыны болуы (білбек Нрмаанбетов. «аза ру, тайпалары атауыны тркіні». «Ана тілі» газеті. 13.05. 1993 ж. 5 бет) біріншіден, оларды да баяыда азаияны рамында боландыын, екіншіден, кезінде бірлі-жарымды аза руларыны олара ілесіп бірге кшкендігін, сйтіп оларды азірге дейін осы аталмыш мекендерде байыры аттарын сатап трып жатандытарын аартса керек.

Кезінде бріміз май шам жарыымен жастанып жатып оыан айтулы «обыланды батыр» жырыны бір нсасында кездесетін:

«айта жинап ел ылып,

алы аза онысын",– деген

ле жолдары да аза ауымдастыыны ертеден келе жатандыын, біра тарихты тар жол, тайа кешу кезедерінде Керей мен Жнібек заманына дейін де осылайша бір емес, бірнеше рет ыдырап, айта біріккен лыс боландыын крсетеді. Ал осы жырды:

"ыры мы йлі ияттан

ыры мы скер ол алып,

А ара бас ту алып,

ызылбаса жол алып,

Кшірем деп азанды

Бл да кшті мол алып,

арамандай батырды

абаына ар атты,

Кірпігіне мз атты.

азанны естіп хабарын      

йы крмей тн атты.

Ноайлыны алды,– деп,

Сйекке таба салды,-деп,"

(Асауыт. Батырлар жыры. "Жазушы" баспасы. Алматы. І т. 29 б.).

ледетер келесі шуматары иятты лы араманны араыпша обыландымен зегі тіресіп, мбеттеріне жатпайтын орта жау–ызылбаса арсы бірге аттанулары да бл екі жртты ноайлы жртымен бір кездері жан ашырлы жаын, бір аза лысында боландыын крсетеді. Ал келесі:

"Шзатты азірет,

Жарылаушы дірет,

ызылбас баса,

біз–мбет",-

( Бл да сонда. І т. 51 б.).

деген жыр жолдары ызылбастарды (парсылытар) блар сияты аза лысына кіретін тбі бір тркі тайпасы емес, ділі мен діні блек бтен жрт екендігін таы бір аартады. Халымызды мытылмас аиы, сала аыны Жбан Молдаалиев зіні кпке танымал, кезінде елранымыза да арау болан, тау суындай сарыраан рухты ле жолдарымен «Мен азапын мы ліп, мы тірілген» деп атулана жырлаанда аза халыны тап осылайша бірде бірігіп, бірде ыдырап, басынан сансыз кп ысылтая, иын шатарды ткізген тарихи жадайын мезесе керек.