Шежірем сыр шертсе

Тарих ылымдарыны докторы, профессор уанды Есеназы да біз брыныра айтып кеткен зіні 2014 жылы 11 арашада "Жас алаш" газетіні 89 нмірінде жары крген "з лтыны тарихын брмалау–з кеді зі рып лтіргенмен бірдей" деген мааласында осы пікірді станады. Ол онда: "Орта асырлы ататы тарихшы Мхамед-Хайдар Дулатиды куландыруы бойынша, бл оиа 1456 жылы болан. Осы 1456 жыл, жаратылысынан еркіндік асаан, аза жртын бастаан Керей мен Жнібекті жаа бір лысты дербестігін жариялаан ерекше оиа–аза деген атауды иемденген халымызды тарихындаы маызды былыс, жаыран аза этносынан тратын мемлекетті дниеге келген мезгілі болды,-дей келе,тарихшы, жазушы М.Маауинге атысты: "Кейінгі зерттеушілер 1456 жылды, тіпті бдан соы кезедерді атап жатады. Бл тарихшыларды пайымдауынша, аза ордасыны ту ктеріп, ірге бекітуі тек білайыр кенеттен айтыс болан со ана жзеге асан сияты.Осыан дейінгі за он екі жыл тепе-те крес стінде ткені есепке алынбайды. 1465–1470 жылдар–хандыты рылан емес, ныайан уаыты, халыты з туелсіздігін емес, крші жрттара біржола танылан мезгілі. Тптеп келгенде, мны брі аза тарихыны бастауын ммкін боланынша кейіндету талабыны бір крінісі ана"-деген Маауинні тжырымы сол кездегі тарихи оиаларды зерттеген зге де тарихшы-алымдарды пікірлерімен ндес",-деп баяндап кетеді.

азастан жазушылар одаыны мшесі, «аза хандыы» оамды орыны траасы Жарыласын Боранбай да зіні «асиетіміз де, астеріміз де–аза хандыы» деген мааласында ашы айту–арды ісі деп осы пікірді станады («Ана тілі» газеті. № 29. 21–28.07.2011 ж.).

Сондытан аза хандыы рылып, аза мемлекеттілігіні іргетасы аланан жылдар деп бірауыздан осы жылдар алынып жргендігін айту керек. Тарихты тай азанында азаты жаадан лысты лт болып алыптасуы тап осы кездері басталды. Біра, жоарыда айтпашы, зге біратар алымдарымыз Мхаммед Хайдар Дулатиді ататы "Тарих-и Рашид-и" атты кітабында Керей ханны Шу бойына кшкен уаыты Хижра жыл санауымен 1465 жыл деп крсетілген деп оймай жр. Олар Мхаммед Хайдар Дулатиді сол "Тарих-и Раши-диіні" таы бір жерінде 1462 жылы Моолстан ханы Есенба дниеден озаннан кейін ішкі феодалды алауыздытара байланысты оларды жрты жиі-жиі азатар жаына тіп кетіп отырандыы, білхайыр хан айтыс боланнан кейін оны да біраз ру-тайпалары Жнібек хана осылып, азатарды саны 200 мыа жеткендігі туралы жазылан деректерді ескергісі де келмейді. Сйтіп аза хандыыны 550 жылдыын 2015 жылы кзде атап теміз деп отыр. Бан не дейсіз.

Осы ретте аза мемлекеттігіні алыптасу мерзімін кейінге шегере бергеннен не тып, не ндіреріміз белгісіз. Біра осылай дей отыра жоарыда келтірілген кп фактілерге арамастан аза мемлекеттілігіні мерей тойын дауласа бермей, "кппен крген лы той" деп биыл жасылап, бірлесе ткізуге бармыз. Сйтіп тарих ылымдарыны докторы Бркіт Аяан бастаан біратар алымдар тобыны мемлекет ру, оны алыптастыру бір жылда бола алатын іс емес деген пікіріне амал жо осылмапыз (азиз рмашлы. аза хандыыны 550 жылдыына арналды. "Ана тілі" газеті. №46. 2014 ж.).

Біздер осы айтып отыран уатты аза хандыыны тарихына рметпен арап, оны рамында бастан ткерген иын да илы кезедерді, тар жол, тайа кешулерді мытпай еске алып, рпаымыза тлім-трбие шін ркез айтып отыруымыз керек деп ойлаймыз.

Ендеше осы ханды тарихына ысаша болса да шолу жасап, оны ел басаран тталы да тлалы, адір ттар рметті лдары жайлы тппіштеп болмаса да, шама-шарымыз жеткенше там-тмдап болсын малмат беріп кетуді жн деп санаймыз.

Халы алдымен а киізге ктеріп, жасы лкен деп Жнібекке немере аайын болып келетін Керейді хан сайлады. Абайа немере іні, халымызды лы аыны, жазушыларыны бірі Шкрім дайберділы жазан шежіреде Керейді азан шаырып ойан аты Шакерей деп аталады. Аын з атыны да Шакерім екенін осында жазады. аза хандыыны зын-сонар тарихы, міне осы Шакерей ханны кезінен басталады.