Шежірем сыр шертсе

Дулат Бхараны Дрілфі медресесінде дрістеп, лкен білім алады. Іле алатауына арасты алаптарды билеу мра ретінде еншісіне тиді. 1452 жылы Есенба ханны кмегімен кесіні орнына бкіл Жетісуды билеуге олы жетті. Біра анасыны кеесімен Жетісуды шыыс блігін бауырларына бліп беріп, ал зі оны тек батыс блігін ана биледі. Дегенмен бан разы болмаан бауырлары Албан мен Суан одан блініп, Ккше іріне арай жылжыды. Кейін Албан айтып ораланымен, Суан сол жата алып ойды, ал біраз блігі тіпті Моол даласына тіп кетті. Дулат 1426–1506 жылдар аралыында мір сріп, 80 келген жасында мірден озды. Дулаттан: Сиым, Жаныс, Ботбай, Шымыр деген 4 л тарайды. Бларды рі арай алай тарайтындыын білгісі келгендер оны шежіремізді соында берілген осымша тараудан оып, зейіндей алады

6 блім

ОРТА ЖЗ ХАЫНДА

Орта жзден дандалдыымыз арын, тараты руларымен бар. Арындар тарихымызда аталатын лы оныс аудару жылдары Алтай ірінен бірге кшіп келген те кне, лкен, белді руларды бірі. Айтулы Сйінбай аынны ырыз атаанмен айтысанда айтатын: "Мынау тран арыны–арын деген сансызы. Жер тбіне кетесі стаса оны тамырын",– деген жалынды жыр жолдары осы халыа арналан.

аза Совет энциклопедиясында: "Арын – Ота жз рамына кіретін алты арыс елді е кбіні бірі… Арынны бірінші бйбішесі Ерглден–Мейрам, оны балалары: уанды, Сйіндік, Бегендік, Шегендік, аракесек. ыздан туан жиені Тараты–А-ны "нота аасы" деп аталады. Екінші бйбішесі Момыннан тртеу: 1) Асопы, одан–анжыалы, Тобыты; 2) арасопы, одан–Бсентиін, арауыл; 3) Сарысопы, одан–Атыай; 4) Тнбіссопы, одан–Сарыжетім, Шаша. Момыннан тараан бл рпа "Жеті Момын" деп аталады. ылми жаынан кзге ерекше тсетін жай – А. тайпасыны елдік аты (этнонимі). Ол бізге ежелгі заманда жасаан н (ын) еліні атын еске тсіреді. Сол елді аты осы А. тайпасында саталан деуге болады…

Тарихи мліметтерде А. аты бірнеше трде кездеседі: ын, н, А н, ара н, Ару-н, Та-н… Мндаы "А", "ару" (ары) сздері "таза", "ару" деген ымды крсетеді. Ерте кезде тайпаларды біріктіріп, оан басшы болан отарды осылай атайтын болан… А-дарды жне оны рамына кірген Басымылды (Басым елі) от. пен солт. Тайпаларыны араласунан шыан ел деп бірінші айтан – франц. алымы Дюканже. Бергі кезде бл пікірді Н.А.Аристов пен В.В.Бартольд те жатады. Осындай ойды 13 -да Марко Поло да айтан. ашария лкесін, Жетісу, Алакл ірегін аралап жріп, ол былай дейді: "Бл жерде Арон дейтін ел бар. Олар екі атаны араласуынан ралан. Ислам дінін олданады. Трі сымбатты, здері аылды, сауда істейді. Керей Уан ханны жерін оныстайды". Авторды айтып отыран жерлері–Ертіс бойы, Шыыстау, араралы даласы, Аякз тірегі", -деп жазылан (Алматы. 1972 ж.. 1 т. Арын. 450–451 б.б.).

Тарихта аттары алан йгілі отан жырау, оны рі батыр, рі би лы Ажол, ататы шаша Жнібек, Абылай ханмен жоар басыншыларына арсы иы тіресе соысан, оны жауынгер серігі анжыалы Бгенбай батыр, аты алты алаша йгілі Абай нанбайлы, Шкрім дайберділы осы жртты тлектері. Осындаы арынны Мейрамынан рбитін аракесектен бастау алатын бір тарма Бошан рпатары. Одан–Машай, одан–Бораншы, одан–Тілеулі, одан–Крсн (Керей немесе арсан, арсын), одан–Тірімберді, одан–Бекназар, одан–Таныбай батыр (Тркістанда ожахмет Яссауи мавзолейі іргесінде жерленген), одан–Бапа, одан–Пшан, одан–Шыысбай, одан–Байон, одан–Машбек, одан бгін біз білетін, зауытта бірге ебектеніп жрген Жобалайбек рпатары тарайды.

Осы ретте бір айта кететін жайт, арамызда ылыми деректерге тере бойламай, мліметтерін айдан аландарын здері де аны білмейтін, жааы біз тілге тиек еткен тараты мен тобытыны арын емес деп кпе-крнеу боса даурыушылар бар.

Жоарыда айтып кеткендей, Таратыны ызды баласы, жиен екендігі рас. Біра алы арын бас осан лкен жиында дстр бойынша боз биені сойдырып, олына жілік статып, з баламыз деп атаасын, ал кейін аз боландай оны жай емес, арынны "нота аасы" деп жариялаасын оны бгін арын емес деп алай айтпапыз. лде ертеде тіп кеткен асаалдар бас осан сол алалы жиын шешіміне сенімсіздік білдіріп, оны бгін жоа шыаруымыз керек пе екен? уелі, баадай басымызбен, трымтайдай тсымызбен талай асырлар тіп кеткесін йтуге бгін бізді аымыз бен ымыз бар ма екен, соны ойланбаймыз ба? лы жзде жалайыр жота бас стайтын сарыйсін де, кіші жзде адай да осындай ызды балалары. Біра соан арап оларды ешкім лы жз немесе кіші жз емессі деп айтып жрген жо ой. "Аспанда дай, ортада адай, жерде мнай" дейтін адуынды адай аайындара кіші жз емессі деп бетіне басып айтып кріізші, не дер екен сізге.