Шежірем сыр шертсе

Майы би Шыысханды лы хан етіп сайлаан 12 биді бірі жне бірегейі еді. Сол себепті Шыысхана адірлі болды. Оны ел билеудегі аылшысы еді. Кейде Шыысхан жорыа аттананда зіні орнына ел басару билігін тек Майы биге тапсырып кететін болан. Шыысханнан кейін ол Жошы лысыны «Дешті ыпша» блігін жне Жошы скеріні о анатын басаран.

Мемлекеттік, скери рылысты жасы білген ол сол кездегі «Дешті ыпша» одаыны басару ісін жасарту масатында ланайыр жерді алып жатан тайпаларды ішкі-сырты маызды істерін здеріне тн жадайа байланысты шешу шін билікті тізгінін блісуі–асан білгірлік жне табии нрсе.

Жзге (аймаа) блу, ондаы тайпаларды ежелден келе жатан жер жатысыны, мір тіршілігіні, дстрлеріні сыбайластыына арай жргізілген. Сонымен атар Майы би р жзге ран мен таба жне оларды Нота аасын белгілеп берген. ран мен таба жздер ішіндегі тайпалар мен руларды біріктіріп, оларды одаын ныайтуа баытталды. лы жзге жне бкіл аза тайпасына лы (Нота аа) етіп Жалайырды, Орта жзге Арынды, Кіші жзге Алшынды лы етіп белгілейді. Сол сияты Арын ішінде Тараты, Алшын ішінде Тама Нота аалыа ие болады»,-деген (З.Сдібеков.«аза шежіресі».Ташкент–Узбекистон. 1994 ж. 126–127 б.б.) жне аза Совет энциклопедиясында келтірілген: «Ж-дер бірлестігі кптеген тркі тілдес тайпаларды негізінде бір ттас аза халыны алыптасуынан брыныра пайда болан да, кейінірек сол халыты жеке бліктері есебінде бізге дейін жеткен»,-деген мтін жолдары бізді жоарыда айтан болжам-пікірлерімізді растыын крсетеді. (аза Совет энциклопедиясы. Алматы. 1974 ж. 4 т. 521 б.). Сондытан бл кімшілік басару жйесін аза хандарына алыстан іздеуді керегі болан жо. Ол кешегі здері болмаса да келері ку болан, бабаларынан мирас боп айтылып, жазылып алан Шыысханны "Ясысы" сияты ел, лыс басару жйесіні ілім-тлімдері мен тжірибелері ме дейсі.

Бл айтандарымыза аза Совет энциклопедиясындаы «Майы би» мааласынан осарымыз: «М.б. аза руларын ш жзге ( «Жз»–арабша «блік», «блім») топтап, йсін бастаан блікті лы жз, абанлы Болатожа бастаан блікті Орта жз, оамлы Алшын бастаан блікті Кіші жз деп атады. Ноайлы хандарыны бірі, ызыл Арыстанны баласы Ахметті (Алаша хан) лытауда ш жзді ханы ктерді (. Жз). Ол лыса кірген 40 руа таба таратып, табаны р руды негізгі ерекшелігіне арай белгіледі. лыста бірінші туды стаан йсінге «Жалау», ортада жретін Арына «Кз», жауа алдымен шабатын Алшына «Найза» табасын берген. 40 руды табасын жартаса ашатан. Табалы тас–«Майы табасы», кейін жер атымен «Нра табасы» атанан. …М.б-ді збек, татар, башрт, араалпа халытары да з биі деп есептеді. Бан Тбе биді ойылдыр, Мекре есімді балаларыны осы халытар арасына барып,сіісіп кетуі себеп болса керек»,– деген кейде ішінара аыздардан да алынандары бар апар, малматтар (аза Совет энциклопедиясы. Алматы. 1975 ж. 7 т. 383–384 б.б.).

ызыы–осы кне шежірелерде кездесетін аза, лы жз, орта жз, кіші жз сияты термин, атау, ру белгілері кні бгінге дейін згерместен осы аталмыш жздерді ран, табаларымен сйкес келетіндігі. Мндай састыты кне жазбалардан молынан шыратуа болады. шырата отырып, Майы би ріде емес, кні кеше, Шыыс ханны кезінде-а билігін пайдаланып, Дешті ыпша жерінде брыны аза ру, тайпаларынан мемлекет, ханды трінде болмаса да жер жапсары мен жрт тіршілігіне орайлас жздерге блінген, бір кездегі азаия трізді лысты кімшілік-басару жйесін рып, олара байыры аза атын айта жаыртып, айырып бергісі келгендігін байайсыз.

Жаыртып ана оймай, оны біржолата орнытырып, алыптастыру шін олынан келгенні брін істеп баанын кресіз. Осы ретте оны болаша аза мемлекеттігі мен лттыын алыптастыруа, оны алы шарттарын жасап, іргетасын алауа лкен лес осан данышпан дала ксемдеріні бірі ме дейсі. Майы бидей ксемдерді осынау тірліктеріне арап, «анына тартпаанны ары сынсын» деген ежелгі мтел еріксіз есіізге тседі.