Але аднойчы здарылася няшчасце. Адбылося гэта даждлвым летам, незабаве пасля таго, як я бачыла Бледнага Вусеня яго сапрадным аблччы. Каля сядзбы Кунцэвча спачатку чулася звыклая стралянна, а потым рванула так, што дамах на скрайку Овельска зазвнел шыбы. Хлопцы натрапл, меркавана, на авяцыйны снарад не прыдумал нчога лепшага, як кнуць яго вогншча паглядзець, што будзе. Пасля гэтага некальк падлетка трапл шпталь з асколачным раненням, а Лёху Захарава прынесл дадому - нежывога лтаральна па частках. Асобна несл яго адарваную нагу, абутую красовак, а замест твару яго было крывавае месва -- казал, што яму сарвала скальп, а вочы нжняя сквца адсутнчал. Дзякуй Богу, я таго не бачыла, бо была Летнм Аздараленчым Лагеры за горадам. Затое Лёня, малодшы брат Лёх Захарава, бачы усё. Ён гуля у двары, кал прынесл Лёху. Зрнушы на брата, Лёня збяле нбы крэйда, хстаючыся, адышо убок, яго пачало вантаваць -- так моцна, што ён ледзь не захлынуся яму ледзьве не вывернула се вантробы. Кажуць, што з тых часо Лёня не мог глядзець на сырое мяса - яго адразу ж пачынала нудзць...
На наступны дзень на руны сядзбы прыехал вайскоцы з мнашукальнкам выцягнул з зямл тузн снарада, падзясятка мн баявыя патроны - россыпам. Усё гэта адвезл на пустку за горадам зарвал, а сутарэнн закдал зямлёй. Афцэр, як крава сапёрным работам, тады змрочна пажартава: 'Вось гэта я разумею - менталтэт! Пакуль не шандарахне, нхто не пачухаецца'.
Лёхн бацька, сам адстаны ваенны, ва см внавац тольк сябе. Па абавязку службы ён увесь час бы у раз'ездах таму не здоле даць старэйшаму сыну належнае выхаванне. Каб хоць неяк выправць гэту памылку, ён з мпэтам узяся за выхаванне свайго малодшага, Лён. Прада, уяленн аб выхаванн адстанка был спецыфчныя. Ён ператварыся сапраднага тырана, кантралява кожны Лёне крок за найменшую правннасць сурова кара - прыкручва яго провадам да батарэ дра афцэрскай папругай са спражкаю. Дра так, што Лёня галас на сю вулцу, а кватэру Захаравых званл збянтэжаныя суседз памяркона прасл гаспадара прыцшыць узровень шуму. Захара-старэйшы ветлва перапраша за непакой разважлва тлумачы, што сэнс слова да дзяцей часта не даходзць, затое боль разумеюць усе. Пазней Захара-старэйшы разнаста методыку выхавання пача, памж ншага, зачыняць Лёню падвальнай каморы без святла -- на некальк гадзн, на падня альбо на цэлы дзень, у залежнасц ад цяжкасц вны. А аднойчы -- акурат у гадавну гбел Лёх -- бацька акуну Лёню тварам у кухонную ракавну, напоненую вадой, пратрыма так з хвлну. Раблася гэта, натуральна, у выхавачых мэтах, каб Лёня разуме, што такое смерць, наступным гэта трымала б яго ад неабдуманых учынка. Што ёсць смерць Лёня, напэна, зразуме, бо страц здольнасць гаварыць.
Лёнева мама выхавачы працэс не мешвалася, бо пасля смерц старэйшага сына занурылася дэпрэсю, увесь час глытала таблетк рэгулярна клалася шпталь - лячыць нервы. Кал Лён адняло мову, яна спомнла, нарэшце, пра свае матчыны абавязк. Пераадолешы сваю дэпрэсю, яна павяла сына да бабк-шаптух з сумежнай вёск пад назвай Кунцака, тая адпойвала яго 'свянцонай' вадзчкай нейкм тракам. Ад нематы Лёня вылечыся, а бацька пача лупць яго нават мацней, бо яму здавалася, што Лёня смулюе, каб пазбегнуць пакарання.
Гэтае "выхаванне" дожылася некальк гадо, а потым Лёне бацька загну. На Чортавым мосце яго сн Масквч наляце на фуру згарэ дашчэнту. Падчас пахавання адстанка несл труне з зачыненым вечкам, бо цела было страшна абязвечана. Казал, аднак, што памёр ён мгненна без пакут, бо за стырном яго напатка абшырны нсульт. Кроца фуры выжы, на судзе яго апрадал.
Лёне бацька зачасна пайшо з жыцця, аднак выхаванне ягонае не прайшло дарма дало свае вынк -- Лёня зрабся поным адмарозкам. Яго я ненавдзела баялася да непрытомнасц, хаця, магчыма, ён заслугова спачування. Ён прайшо пекла, перш чым ператварыцца вылюдка.
8. Начальнк Апраметнай
З Цмкам мы вучылся адным класе. У школу яго зял неахвотна, можна сказаць, з гвалтам скандалам. Наша дырэктарка была катэгарычна супраць. Перад пачаткам першага навучальнага года цёця Тоня, Цмкава мама, мела вельм непрыемную размову дырэктарскм кабнеце.
-- Разумееце, я зусм не супраць нтэграваных класа безбар'ернага асяроддзя, -- казала дырэктарка, -- Але мы элементарна не маем умова для навучання дзяцей з...асаблвасцям. Усм будзе лепш, кал Цмафей будзе вучыцца нтэрнаце, побач з сабе падобным.
А цёця Тоня, ужо не стане стрымлвацца, тыцкала дырэктарцы пад нос стосам даведак крычала:
-- Якя такя 'асаблвасц'?! Як нтэрнат?! Вось даведка! Вось заключэнне спецыялста! Ён можа павнен наведваць агульнаадукацыйную школу!..
У рэшце рэшт дырэктарка здалася, Цмку прынял першы клас. Аднак дырэктарка шчыра папярэдзла цёцю Тоню, што яна аб гэтым яшчэ горка пашкадуе, бо дзец гэтым узросце бязлтасныя, Цмку папросту зацкуюць да смерц. Збольшага яна мела рацыю. Але тольк збольшага.