Следчая справа Вашчылы

Вашчыла нейкі час пакутліва маўчыць.

Вашчыла. Будзі, Мікола, сына майго. Сядайце на коні, няхай ён возьме майго каня на стайні, і ратуйцеся. Ты цяпер будзеш адказваць мне за сына. Схавай у надзейным месцы. У старастве, трэба думаць, знойдзецца недзе надзейны куток? Знайдзі такое месца, да магілы буду ўдзячны, Мікола!

Адчыняюцца дзверы. На парозе з’яўляюцца княскія драгуны. Вашчыла выхоплівае з-за пояса пістолю, страляе ў аднаго драгуна. Той падае. Другі драгун кідаецца назад. Сотнік Мікола зачыняе за ім дзверы.

(Да сотніка.) Будзі сына!

Мартын ужо ад стрэлу прачнуўся і працірае рукамі вочы.

Мартын. Тату!..

Вашчыла (кідаецца да яго). Уцякай, сынку. Вось з Міколам! У нас тут, здаецца, новая бяда. (Зноў да сотніка.) Не затрымлівайся, Мікола, бяры Мартына. А я на вуліцу, да войска!

За акном чуюцца стрэлы. Хтосьці зноў спрабуе адчыніць дзверы ў хату, але Вашчыла страляе па іх з другой пістолі. Страляе туды і пісар Бочка. Сотнік выбівае нагой акно, цягне за сабой праз яго Вашчылавага сына. Бітва ў Царковішчы паступова заціхае…

У камеры Пячэрскай турмы на лаўцы ляжыць Вашчыла. Ужо світанак. Чуюцца званы Кіева-Пячэрскай лаўры.

У камеру заходзіць манах. Ён нясе шайку з вадой. Будзіць Вашчылу.

Манах. Прачынайся, замежны госць, прачынайся. Чуеш, ужо звоняць да ютрані ў нашай лаўры.

Вашчыла падхопліваецца, бачыць незнаёмага чалавека ў камеры.

Вашчыла. Хто ты?

Манах. Тутэйшы, з лаўры. На паслугі пастаўлены да цябе. Умывайся, вось шайка з вадой стаіць. А тады прынясу паесці. Не забудзь лоб перад сняданкам перахрысціць. А можа, пара ўжо і да споведзі?

Вашчыла пачынае мыць над шайкаю твар, грудзі.

Вашчыла. Спавядацца мне пакуль няма ў чым. Грахоў яшчэ не паспеў нарабіць, каб спавядацца ў іх.

Манах. Усе мы — грэшнікі. Грэшныя перад Богам нават тыя, што і не здагадваюцца пра гэта.

Вашчыла. Які ж гэта грэшнік, калі не ведае, што грэшны.

Манах. Усе мы грэшныя. Усім нам ёсць у чым спавядацца. Нават гасподнія шляхі невядомы, а нашы…

Вашчыла. Нічога, ойча. Споведзь пачакае. А вось памаліцца Богу не лішне будзе. Шкада, што позна разбудзіў. А то б у гэту ютрань і памаліўся. Ёсць за каго ў мяне маліцца.

Манах. А за сябе?

Вашчыла. Што з таго, каб маліцца толькі за сябе!..

Манах (сядае на лаўку, на якой спаў Вашчыла). Я спытаю дазволу ў генерала, каб табе маліцца разам з браціяй.

Вашчыла. Не варты я такога дазволу.

Манах. Усе мы грэшныя, брат мой. Але, бачу, важная персона ты. І камеру табе памянялі на лепшую, і наглядчыка адмянілі — папрасілі мяне вось, Божага чалавека, памагаць.

Вашчыла. Чаму раптам цябе?

Манах. Нашы тут, у крэпасці, часта розныя паслугі аказваюць. Арыштантам таксама. Вось і мяне папрасілі сёння пахадзіць за табой. Дык я прыйшоў і рады не магу даць сабе — што ты за чалавек?

Вашчыла (смяецца). Я ўжо сказаў, ойча, хто я — і тады, як перайшоў граніцу сюды, і ўчора, на допыце ў губернскай канцылярыі. Ты спытай лепей пра мяне ў генерала.

Манах. Да генерала мне далёка, да Бога высока.

Вашчыла. Табе, ойча?

Манах (нібыта не чуе). То калі ў храм пойдзем? Тут ужо каторы дзень спрабуе да цябе чалавек трапіць.

Вашчыла. Хто? Здаецца, знаёмых у мяне ў Кіеве няма, каб хто папрасіўся?

Манах. Не ведаю хто, аднак калі ішоў сюды, то сустрэў чалавека, нават чырвонцамі знушчаў.

Вашчыла. А ты?

Манах. Сюды, у крэпасць, нельга. Можа, па дарозе ў храм вокам кінеш на яго?

Вашчыла. Можна й кінуць, як ты кажаш, ойча.

Манах. А на споведзь?

Вашчыла. Сам жа чуеш, няма мне ў чым спавядацца пакуль.

Манах. Што сказаць таму чалавеку?

Вашчыла. Тое і скажы, ойча, што паспрабую па дарозе ў храм кінуць вокам на яго, раз сюды не пускаюць. А чаму? Што, мяне злачынцам трымаюць? Я ж сам перайшоў граніцу, сам здаўся ў Латаках. Адсюль колісь пайшоў на польскі рубеж, сюды і вярнуўся. Чалавек, ойча, шукае, дзе лепей, дзе меней прыгнёту. А ён, аказваецца, паўсюль.

Манах. Дык чаму ад аднаго прыгнёту шукаюць другога?

Вашчыла. Я кажу — некалі збег у Польшчу, цяпер назад прыйшоў, у Расію.

Манах. Нашых, праваслаўных, многа там?