Стэфанія

— А гэты апошні радок у апошняй страфе — «Цяж­ка мне адной дыбаць!» — за ім што, нейкая жыццёвая, мовіць так, «канкрэтнасць», якую ён ведаў пра цябе, ці як?

— Ну, яму, напэўна, здалося, што я адна, што нікога ў мяне няма, ніякага спадарожніка ў жыцці — пакуль што, вядома. А то проста захацелася так сказаць у тую хвіліну — хіба растлумачыш? Паэзія.

У нас былі тады і свае літаратары ў студыі. Напрыклад, Кудзелька, ён жа Міхась Чарот,— памятаю яго з вялікай шавялюраю, у касаваротцы; за яго выйшла тады наша Аня Савіч. I яшчэ Васіль Сташэўскі, ён стаў драматургам пасля, а ягоныя п’есы ставіліся ў нас у Віцебску — «Амерыка» ішла, здаецца, напачатку трид­цатых.

А вось аўтограф Змітрака Бядулі, таксама лістапад дваццаць трэцяга. Глядзі, які пафас, як узвышана — гэта было вельмі характэрна для таго часу і з такой нагоды:

«На добрую памятку Стэфцы Станюце.

Доўгі, доўгі, цярністы шлях нашага адраджэньння. Шмат, шмат байцоў загінула на ім без пары. Распрасторыла дарогу Моладзі.

Ідзецё і Вы, маладая, поўная энэргіі і сіл, па гэтым слаўным шляху. Імкнецеся і Вы к бязмежным высотам Хараства, к сьвятому гмаху Мастацтва.

Шчасьце праменьніцца перад Вамі.

Васількі і сонца».

— А гэта вось — Цішкі Гартнага верш, таксама мне прысвечаны. «Паважанай Стэфцы Станюце»:

Трэба радым быць за тое,

Што жывое, маладое

Несупынна расквітае;

Што краіна дарагая

Вылучае свае сілы

Для магутнага развою.

Трэба радым быць за тое,

Што вітае й над табою

Негасімае натхненьне.

Часьць сьвятога адраджэньня

Для краіны правясьці

У жыцьцце — радасным жыцьцці.

— У мінулым стагоддзі ў дамах былі альбомы, куды госці пісалі жарты, эпіграмы і вершы, у якіх захапляліся гаспадыняю. Ну, дык у мой альбом пісалі таксама — вось жа засталося назаўсёды гэта напісанае там, каля Краснай плошчы. I калі бываю ў Маскве, заўсёды прыходжу ў той двор, дзе быў наш інтэрнат, пакланіцца святым месцам сваёй маладосці — нашага маладога жыцця і маладых надзей.

— А маўзалею не было яшчэ на плошчы, калі да вас Колас і іншыя прыходзілі. Гэта ж дваццаць трэці тады толькі ішоў.

— Так, не было, значыцца... Калісьці была фотакартка: Аляксандр Іванавіч — маладзенькі крамлёўскі курсант з Мінска, пра якога я і думаць яшчэ не магла як пра свайго другога мужа, твайго бацьку,— стаіць у каравуле каля толькі што пабудаванага часовага маўзалея тою лютай зімою. Выходзіць, што мы з ім былі ў Маскве ў адзін час і, можа, нават жылі блізка адзін ад аднаго, праз плошчу гэтую... Прынамсі, у тым студзені, калі хавалі Леніна, гэта было менавіта так. На фотаздымку ягоны твар пад насунутым на лоб шлемам з зорачкай блішчыць ад гліцэрына — ім усім у каравуле тады намазвалі так скуру твараў, каб не абмарозіліся на моцным ветры і халадэчы... Божа, калі ж тэта было — і як жа нядаўна, і як усё звязана — не, быццам зраслося ў нешта адно! Ва ўсякім разе, так сёння бачыцца... Масква тых гадоў, а пасля Віцебск, дзе мы сваім выпускным курсам распачалі новы, Другі Беларускі тэатр. I потым — трыццатыя: мы гастралюем у Мінску, немаведама нашто ходзім вучыцца вальтыжыроўцы ў раскватараваны ў горадзе 38-мы кавалерыйскі полк. I як у нейкім класічным, старым рамане: ён быў кавалерыйскім афіцэрам, яна — артысткаю... Ён нас вучыў, дапамагаў мне садзіцца ў сядло, потым падтрымліваў, калі злязала. У яго конь быў ярка-рыжы, Агеньчык, са светлай грываю. Ён міма дома нашага па Ленінградскай — міма вокан нашых праязджаў да сваіх бацькоў, што жылі недалёка ад нас, за вакзалам — і знарок ехаў так няспешна... гарцаваў. Тэта ўжо калі мы пазнаёміліся.

— Я ведаю.

...Я ведаю тэта, амаль што бачу — і другое таксама: як гадоў праз дзесяць з нечым, глыбокай восенню сорак чацвёртага, у вечаровым змроку яна са сваёю свякрухаю пілуе на дровы чорны, цвярды, што камень, грушавы ствол як раз там, на Ленінградскай вуліцы, дзе стаяў яе згарэўшы ў вайну дом, і цягне санкі з чурбакамі па толькі прыцярушанай снегам і ад таго нейкай асабліва чорнай зямлі.