Стэфанія

— Так. Па дроце, без сеткі унізе і без лонжы, хадзіў Рыгор Аляксандраў малады.

— Той самы, што пасля здымаў «Вясёлыя рабяты» з Леанідам Уцёсавым?

— I «Волгу-Волгу», «Цырк». Любоў Арлова ў ягоных фільмах заўсёды іграла, прыгажуня. Вось, я табе скажу, сапраўдная зорка была ў кіно! Можа, нават адзіная і да гэтай пары, калі гаварыць пра зорку ў поўным сэнсе. I Аляксандраў, ейны муж, ставіў менавіта для яе ўсе свае лепшыя карціны. Яна і ён — якая пара! Яна — прыго­жая, і голас, музыкальнасць, танец! Нешта асляпляльнае было... А мо вось тады, на тым спектаклі «Мудраца» Астроўскага, і быў той выпадак з Эйзенштэйнам? Але ён мне не спадабаўся тады зусім: маленькі, адна галава вялізная, і наогул... Ах, ды сто гадоў ужо мінула — пра што мы тут, на самай справе?

22

— Я іншы раз амаль упэўнена: часу — няма, не існуе; яго, як працягласць, з падзелам на мінулае і сённяшняе, мы прыдумалі, мусіць, толькі прыдумалі. Бо ўсё ідзе так імкліва і быццам уціснута, уліта адно ў адно... Сяджу за сталом у кватэры Саннікава-ўнука. Саракавіны — сорак дзён, як памерла ягоная бабуля, былая наша актрыса Лідзія Шынко, жонка Канстанціна Саннікава. I ўнук іхні, малады дыпламат, загаварыў пра гэты абрад, традыцыю — памінанне нябожчыка за сталом, яда, піццё. Усе пагадзіліся, што ў гэтым свой глыбокі сэнс, вядомы людзям яшчэ са старажытнасці. I ён прыгадаў вось які выпадак.

У Нью-Йорку тэатральная трупа эскімосаў, пэўна, з Аляскі, пасля доўгіх гадоў нястачы і гібення раптам злавіла поспех. Публіка ідзе на іх спектаклі — аншлаг за аншлагам. Нарэшце ім выпадае магчымасць іграць недзе на Брадвеі. Найпрэстыжнае месца. Абвешчана пра іх галоўны, як яны самі адчуваюць, спектакль. Рэклама, прэса. Чакаюцца высокія шаноўныя асобы. Іхнім фундатарам усё разлічана і падлічана наперад, усё прадугледжана. I тут адбываецца нешта зусім незразумелае: людзі прыходзяць — а ў тэатры пуста. Hi акцёраў, ні службовага персаналу — ён таксама з эскімосаў — анікога, і пры ўваходзе, і за кулісамі вецер гуляе. А яны тады былі на самым грэбні поспеху, такое там іншы раз вызначае ўзровень будучага жыцця не толькі саміх артыстаў, але і іхніх дзяцей.

— I ў чым жа справа?

— А ў тым, што яны раптоўна ўсё кінулі-рынулі і з’ехалі з Нью-Йорку. Атрымалі нечаканую звестку: недзе там на Алясцы — я не ведаю, дзе — памёр у іх старэйшына, галоўны ў іхнім родзе ці племені. Відаць, па традыцыі, па закону іх жыцця, на пахаванні павінны быць усе, хто жывы, дзе б яны ні знаходзіліся да гэтага. I вось усё ў тых акцёраў адышло на другі план: грошы, кантракт, поспех і будучая забяспечанасць. У момант зняліся з месца і паляцелі. Вось так...

— Я разумею. Толькі ж ты пачынала пра час, пра тое, што яго — няма.

— А дзе ж гэты «час»? Час цывілізацыі, прагрэсу? Дык у ім жа ўсё роўна сядзіць тое даўняе, пракаветнае. Ты ж у Нью-Йорку быў? А я толькі ўяўляю, але ж глядзі: неўзабаве двухтысячны год ужо, эскімосы тыя, зразумела, не ў ярангах ці чумах сваіх працаваць збіраліся на Брадвеі. Майстэрства, па ўсяму, вялікае — пад малое там грошай не даюць. А ўсё іхняе нацыянальнае, адметнае, было, як на маю думку, у аправе прафесійнай культуры.

— Напэўна ж.

— I тут — смерць старэйшага ў родзе, галоўнага — і імгненна, як інстынкт і рэфлекс: рывок да нечага свайго, адвечнага. Да таго, што ў крьші ад продкаў.

— Можа, на «Боінгу». — Так-так! Вось і атрымліваецца, што час унутрана непадзельны. I тое, што завём духоўнасцю, непадзельна таксама. Прынамсі, у тым сэнсе, які ёсць у гэтай гісторыі...

23

— Ну, што ты новага дазналася — што наогул новага у вас у тэатры?

— Што новага... Новае старое. Хочуць старое новым зрабіць. Я смяюся: збіраюцца «Гаральда і Мод», якіх мы ўжо гадоў пяць іграем на малой сцэне, паказваць і на вялікай.

— Ты супраць?

— А як ты думаеш? Усё ж было пастаўлена, прыдумана менавіта для малой. Утульна так, і глядач блізка. Неяк даверліва. Я разумею — можна і на вялікай сцэне. Ігралі ж у Віцебску мы, у Кіеве. Але гэта было так, выпадкова, абставіны вымушалі. Зразумела, усю сцэнічную прастору звужалі: загародкі, заслоны ўсялякія — ты ве­даеш. Але ж аркестравая «яма» застаецца. Вялікая глядзельная зала застаецца. А што, калі яна будзе напалову пустая? Тут яшчэ трэба неяк абжываць гэтую плошчу, набліжаць шмат чаго на ёй да сябе. А для мяне дык і наогул новы спектакль. Хвалюешся, баішся. I хоць бы рэпетыцыю адну. Дык не, усе занятыя. А моладзь — са мною ж моладзь іграе — яна і слухаць нічога не хоча: што вы, Стэфанія Міхайлаўна, ігралі ж вы ўжо і на вялікай пляцоўцы, усё ў вас будзе добра. Няма праблем, як зараз кажуць. Ну, а я вось... такая. Не ведаю... Гэта новы для мяне спектакль, калі на вялікай сцэне. Ніхто не верыць, думаюць — гэта я так, ад сціпласці, ад забабонства або з какетлівасці. Для многіх — усё проста. А я… ну, я так выхавана, мусіць. Што казаць, ці ж растлумачыш, што для мяне літаральна с кожным годам усё страшней неяк... Сумнення — болып, упэўненасці — меней. I потым, галоўнае ж усё роўна не міне, надыдзе, рана ці позна.

— Што — «галоўнае»?