Стэфанія

I на тым жа сваім балконе, быццам на высокай трибу­не, стаяў ён, застылы, з дакорам і ўрачыстасцю, калі раённая гарадская ўлада чамусьці загадала разабраць ягоны гараж. Ён не вымавіў ні слова, толькі выйшаў, з агромністай белай барадою, у пенснэ на арліным носе, і паўстаў манументам у парадным чорным касцюме з усім ордэнскім іканастасам на грудзях, у белай, з нацыянальным узорным шыццём кашулі, абапіраючыся на сваю знакамітую вялікую і мудрагелістую кульбу. Рабочыя з ламамі на даху гаража глядзелі на яго, глядзелі, а потым плюнулі сабе пад ногі і сталі саскокваць на зямлю...

Лета, гастролі, станцыі, вакзалы — і парты.

Стары і цесны параход «Пестэль» плыў з Адэсы ў Мікалаеў, — у Адэсе мы жылі на кватэры галоўнага механіка гэтай пасудзіны. Асляпляльнае сонца, мітусня і гармідар пры пасадцы, прывыклы да чыгункі тэатральны табар з вялікай цяжкасцю ўсё ж неяк месціцца на гарачай ад спёкі палубе. Хтосьці, як заўсёды, спазняецца, а сходні ўжо зняты, шчыліна вады паміж краем прычалу і бортам парахода пашыраецца — і тыя, хто не паспеў, адступіўшы і ўзяўшы разбег, скачуць у натоўп сяброў на палубе з адчайнымі крыкамі. Тэатр...

Увесь дзень пыхае, дыміць «Пестэль» сваёй тоўстай трубою, увесь дзень узлятаюць над ззяючай вадою дугападобныя срабрыстыя дэльфіны.

А ў Мікалаеве ўвечары пад густымі акацыямі ідуць па вуліцы да тэатра марскія афіцэры ў белых фуражках, з залатымі корцікамі, і даўжэзныя панаксамітныя сукенкі іхніх жанок мятуць па плітах тратуара з зялёным мохам у трэшчынах.

Мільгалі гарады.

Гаснулі ў вышыні залаў і фае вялікія люстры, уздымалася заслона, я асцярожна ўваходзіў і прысаджваўся на свабоднае крэсла ў апошніх радах партэра, бельэтажа ці на галёрцы, побач з незнаёмымі людзьмі, якіх бачыў у паўзмроку першы і апошні раз. 3 імі было іх жыццё, - пражытае да гэтага вечара і разлічанае наперад лёсам, — я ніколі ўжо не мог яшчэ раз наблізіцца да іх, або хоць штосьці пра іх даведацца апасля, і разумеў тэта. Але я не прыпомню, каб калі-небудзь хаця б на імгненне пашкадаваў аб гэтым.

Было адно адчуванне, што больш незнаёмых людзей — не тое што чужых, а менавіта незнаёмых — быць не можа. Іншы горад, іншы тэатр, і ўсё гэта толькі на некалькі тыдняў і ніколі не паўторыцца, а заўтра тут будуць зусім другія гледачы, паслязаўтра — зноў, і толькі тыя, з кім ты прыехаў, хто зараз за кулісамі, у грыміравальных пакоях, на сцэне, — толькі яны знаёмыя, звыклыя табе, свае.

У маім горадзе, у Мінску, у глядзельнай зале былі таксама незнаёмыя мне людзі, але заўсёды неяк помнілася ці мелася на ўвазе, што, выйшаўшы з тэатра, яны застануцца ў тым самым, тваім горадзе: яны жывуць там жа, дзе і ты. А ў чужых гарадах, седзячы ў чужых тэатрах, я ўсё ж міжволі адчуваў, што ці то маё жыццё праходзіць, нічым не закранаючы, скрозь усе гэтыя невядомыя мне жыццёвыя лёсы другіх людзей, чыё дыхание, шэпт, шоргат, пакашліванне так выразна чутныя за хвіліну да пачатку спектакля, — ці то наадварот, усе гэтыя далёкія, невядомыя лёсы нябачна праходзяць, нічога не пакідаючы, скрозь мой.

Але нягледзячы на тое, што іх, іншых, заўсёды было зашмат, а маё жыццё заўсёды было адно, я ніколі не адчуваў аніякай боязі, што яму хаця б у нейкай ступені пагражае страта самога сябе, размывание мноствам другіх, самастойных і незразумелых, таямнічых.

Гэтае ўзаемнае праходжанне ўсяго іншага скрозь тваё, а твайго — скрозь іншае заўсёды захоўвала прывабнасць нейкай нічым не пазначанай свабоды, лёгкасці, незалежнасці — і ў той жа час было, мабыць, падобнае на штосьці самнамбулічнае, са сноў ці трызнення.

А цягнік ішоў, за вокнамі ізноў, як і год, і два таму плыло лета, тэатр ехаў на гастролі ў яшчэ адзін не знаёмы мне горад.

I па-ранейшаму, звыкла для мяне, усе былі тут, у ва­гоне, разам. Вольга Уладзіміраўна Галіна, ва ўсім вобліку якой, дома яна ці на сцэне, угадвалася выпускніца вышэйшага жаночага Марыінскага вучылішча ў Вільні з яго дырэктрысай княгіняй Валконскай і класнымі дамамі, размаўляўшымі са сваімі выхаванкамі толькі па-французску.

Вера Мікалаеўна Пола, такая ярка нацыянальная ў сваіх ролях, высокая і статная, размашыстая — непераўзыдзеная Агата ў купалавай «Паўлінцы».

Здзіслаў Францавіч Стома з хітравата прыжмуранымі вачыма і кплівай усмешкаю.

Уладзімір Іосіфавіч Дзядзюшка з яго тыловым тварам купалава-коласаўскага беларуса, хударлявым, з глыбокімі барознамі-маршчынамі каля рота, уздоўж шчок і з прагнымі гучнымі ўздыхамі, якімі ён набіраў паветра ў пачатку рэплік або маналогу.

Павел Сцяпанавіч Малчанаў, невысокі, вялікагаловы, што часта прыгадваўся ўжо як Ленін пасля гэтай сваёй ролі, і, як бывае з акцёрамі пасля такой работы, ён міжволі пакінуў у сабе і па-за сцэнаю нейкія рысы гэтага вобраза — здаецца, лёгкую картавасць.

Далікатны Генрых Юр’евіч Грыгоніс, у якім было нешта адначасова і ад дарэвалюцыйнага прафесара, і ад рахманага селяніна.

I ціхі, маленькі Мікалай Струсевіч.

Сумнаваты, з польскім профілем і даўгімі апушчанымі вейкамі Тадэвуш Кін-Камінскі.

Шыракатвары, з ільвінай грываю светлых валасоў Барыс Уладамірскі.