Стэфанія

Усё было прасцей простага ў той шумнай камедыі, дзе акцёры, аднойчы беспамылкова адчуўшы рэдкую для таго часу магчымасць свабоды, ужо не страчвалі яе, імправізавалі, прыдумваючы ўсё новыя камічныя дэталі, весяліліся з публікай і пляваць хацелі на бясконцыя дакоры ў безыдэйнасці і касмапалітызме гэтага спектакля ў газетах і з трыбун у сябе дома, у Мінску.

Усё мяшалася, спляталася і кружылася, нібы ў яркім карнавале, у тым «Дні цудоўных падманаў», што ішоў, бывала, і па пяць разоў на тыдзень, з канца саракавых да пачатку шасцідзесятых гадоў на сцэне купалаўцаў, на іхніх гастролях і на ўсіх выездах, куды толькі ні гнаў тэатр няўмольны фінансавы план...

Душны, гарачы вечар, агні яшчэ аднаго вялікага горада ці калгасны Дом культуры, звыклае жоўта-аранжавае святло рампы з мітуснёю наляцеўшых з цемені начных матылькоў, гукі знаёмай музыкі — і камзолы, плашчы і шпагі, кастаньеты, серэнады і страсці семнаццатага стагоддзя, беларуская гаворка пазнаваемых з заплюшчанымі вачыма акцёраў, што, як дзеці, гуляюць у нешта іспанскае, некалі прыдуманае англійскім драматургам, — і выбухі рогату ў цёмнай зале, дзе хвіліну назад яшчэ чужыя, недаверлівыя людзі зараз гучна апладыруюць, быццам менавіта гэтага яны толькі і чакалі здаўна — і вось нарэшце дачакаліся.

А праз дзень усё зноў паўтараецца і нікому не надакучвае.

— Уфф! — маці адкідваецца, задаволеная, на спінку крэсла перад люстрам. — Ну, слава Богу, на сёння — усё.

Спяшаюцца да сваіх месцаў, каб хутчэй пераапрануцца, другія акцёры. Узбуджанасць, тлум, пахне цёплай пудрай, грымам і потам.

— Ты бачыў, што ў апошнім акце Глебушка прыдумаў? Я ледзь стрымалася, каб не зарагатаць!..

Але ў Данецку не дапамагае і «Дзень цудоўных падманаў». Гастролі правальваюцца: зала ў гарадскім тэатры напалову пустая, выязныя спектаклі ў калгасы зладзіць не ўдаецца — пачынаецца ўборка ўраджаю.

I тут раптам як гром з яснага неба: Берыя арыштаваны!

Твары святлеюць. Але яшчэ раней Берыяй была аб’яўлена амністыя крымінальнікам, і зараз сярод белага дня яны рабуюць, адбіраюць грошы ў людзей у самым цэнтры горада, прысаджваюцца з абодвух бакоў сваіх ахвяр на лавах сквера, і асабліва цяжка прыходзіцца старым і жанчынам. Рабуюць і ля кас кінатэатраў, а вечарам — у парку, адключыўшы неяк святло падчас суботняга гуляння.

Але мы, акцёрскія дзеці, не жадаем выглядаць баязліўцамі. Так, з намі нічога дрэннага здарыцца не павінна — і проста не можа: мы не такія, як усе, мы асаблівыя, таму што прыехалі здалёк, аж з іншай рэспублікі, з гастралюючым тэатрам, пра які абвяшчаюць афішы, пішуць у газетах, на спектаклі якога прадаюць білеты, — а мы можам прайсці і так, бясплатна, ды яшчэ і правесці з сабою каго-небудзь. «Таленты і паклоннікі», — жартуем мы, задаволеныя і гордыя сабою, намякаючы адзін аднаму гэтаю назваю п’есы Астроўскага на свае знаёмствы, нясмела заведзеныя ў чужым горадзе: познія вечары, бацькі нашых «гаспадынь» у ад’ездзе, агеньчыкі быццам ужо дарослых, не патайных цыгарэт на балконе, што выходзіць на ззяючы ліхтарамі мясцовы «брадвей», і голас Лешчанкі, ягонае «Віно кахання» — з пакоя, дзе патушана святло, а на дыску радыёлы круціцца пласцінка, зробленая з рэнтгенаўскага здымка нечых касцей.

Галоўная вуліца ў горадзе — вуліца Арцёма, або Пер­шая лінія. Арцём — нейкі вядомы чалавек, напэўна, але пытацца не хочацца. Адчуваеш толькі, што тэта самае шахцёрскае імя, якое можа быць.

I вось настае свята, дзень шахцёра, і ад пачутых раней легенд пра святкаванне тут гэтага дня нават крыху боязна зранку, не па сабе. Аднак дзіўна: усё пакуль што выглядае звычайна.

Днём, як заўсёды, мы абедаем у рэстаране «Данбас», і там таксама нічога асаблівага не адбываецца, нават не ўсе месцы занятыя. Кідаецца ў вочы толькі неймаверная колькасць піўных бутэлек на сталах, за якімі ў белых кашулях ці ў чорных, цяжкіх касцюмах моўчкі сядзяць і бесперапынна кураць людзі з цёмнымі, нібы вугальнымі тварамі ў глыбокіх маршчынах. I хтосьці побач кажа:

— Вось з самай раніцы сядзяць так. I да вечара.

— А вечарам?

— А вечарам ужо пачнуць. Ну, па-сапраўднаму...

...Трохкутная гара старога шахтавага тэрыкона, што высілася па-над авалам стадыёнавых трыбун, была яшчэ адной, ужо безбілетнай трыбунай для гледачоў у каза­ках з газет ад сонца...

Альбо тое, як пад гэтым гарачым данбаскім сонцам, на фоне тэрыкона, без усялякіх там куліс і «заднікаў», перад зменай, якая хутка павінна спускацца ў забой, а пакуль сядзіць на лаўках каля грубага памоста з дошак у сваіх цвёрдых, быццам з толю, бурых робах і касках з лямпачкамі над брылькамі, гэтак жа звыкла, нібы на сваёй купалаўскай сцэне ў Мінску, «разыходзіўся» ў «Паўлінцы» Пранцысь Пустарэвіч — і на калені шахцёраў ляцелі са стала драўляныя міскі і лыжкі. Не Глеб Паўлавіч Глебаў (хаця, калі прыгледзецца, гэта ўсё ж быў ён), а Пустарэвіч, гэты «собственна Пустарэвіч», з якім ніяк не магла ўправіцца Агата.