Стэфанія

А потым і мы, апранутыя шахцёрамі, спускаліся ў шахту ўслед за тою зменаю ў маленькіх вагончыках без даху. Мы бачылі тое, што бачылі ў кіно: чорныя твары з блішчастымі белымі вачамі і белыя зубы ва ўсмешцы. I бачылі тое, чаго ў кіно не бачылі ніколі: ручаі зверху і хлюпаючую ваду пад нагамі, сасновыя ствалы-падпоркі ў штольні з веерамі вытыркнутых трэсак у месцах пераломаў пад ціскам неверагоднага цяжару, нечы карычневы, заліты потам твар у цьмяна-жаўтлявым святле нябачнай лямпы, якое траслося ў грукаце таксама нябачнай урубавай машыны, невядома як усунутай з гэтым чалавекам у глыбіню вузкай пічыліны ў чорнай сцяне.

Ад гэтага прападала ўсякае жаданне глядзець на што-небудзь яшчэ. Хацелася толькі аднаго — каб экс­курсія скончылася і нас хутчэй паднялі ўгару.

...У Кіеве маці спярша павяла мяне па Крашчаціку да парку над Дняпром.

— Вось Уладзімірская горка! Вось Уладзімір!

I я ўбачыў, як тады здалося, нейкую грозна-ўрачыстую і разам з тым стройную, як бы вытачаную, цёмную скульптуру Уладзіміра з высокім і лёгкім кры­жам.

Мы прайшлі да вялікага стадыёна, потым да рэстарана «Дынама», дзе зала была з невялікімі ўзвышэннямі па баках, з нікеліраванымі поручнямі і карычневай, падобнай на скураную, падлогай.

— Як палуба на параходзе, — сказала маці.

Дзённыя і таму ціхія, малалюдныя, без музыкі, паркі і рэстараны, а таксама музеі і стадыёны ў незнаёмых гарадах былі самымі лепшымі месцамі на свеце пасля мінскіх руін, і з тае пары я палюбіў іх на ўсё жыццё. У рэстаранах мы абедалі — тады гэта было зусім тан­на, — а ў музеях, парках і на стадыёнах я бавіў астатні час, пакуль маці была занятая на рэпетыцыях ці ў спектаклях. I калі канчаўся футбол, мы, акцёрскія дзеці, ішлі ў тэатр, дзе яшчэ былі нашы бацькі.

Тады ў тых гарадах — у Гродна і Маскве, Кіеве, Данецку, а потым у Мікалаеве, Адэсе — я нейкім асаблівым чынам яшчэ несвядома стаў адчуваць, што жыццё наогул — бясконца вялікае сваёй разнастайнасцю і непадобнасцю на тое, што ўяўлялася аб ім па сваім горадзе, — пра гэта немагчыма было сказаць каму-небудзь словамі, але пра гэта так ці інакш гаварыла мне ўсё, што я бачыў цяпер, самае рознае, яшчэ ўчора незнаёмае і невядомае. I напеўна-насмешлівыя інтанацыі з вельмі мяккім украінскім вымаўленнем гука «г» у галасах дзяўчат, што стаялі ўвечары ля пад’ездаў сваіх дамоў (хаця і самі мы вымаўлялі гук мякка — можа, толькі не так ужо акрутла, ці што). I складаныя, багатыя ляпныя карнізы на старых будынках, увітыя плюшчом і дзікім вінаградам балко­ны, — нават і не помнілася, што тут таксама прайшла вайна і будынкі гэтыя ацалелі з даваенных год. I тое, наколькі старэйшымі бачыліся мне аднагодкі ў гэтых гарадах, калі звалі гуляць з імі, ці калі я слухаў іх гутаркі паміж сабою, жарты, глядзеў на іхняе веласіпеднае кружэнне ў дварах (а свой двор і кватэра пры кожным вяртанні дадому здаваліся ўсё менш і цясней).

Ва ўсім гэтым бачылася нейкае большае, чымсьці ў нашых хлапцоў у Мінску, агульнае развіццё, або нават большы дастатак, бо тут не было пёрад вачыма змрочнай вычварнасці і ўбоства нашага жыцця сярод развалін, атмасфера якога неўпрыкмет убіралася ў нас і давала сябе адчуваць нейкай скаванасцю і зацятасцю ў новым месцы, сярод новых людзей.

А за ўсім новым, незнаёмым, што абступала ў другіх гарадах, здавалася, стаіць нешта непараўнальна большае, чым тое, што іншы раз уяўлялася аб мінулым, даўнім жыцці нашага Мінска. Так было таму, што жылі мы ў тых гарадах заўсёды ў цэнтры, бліжэй да тэатра, а цэнтр усюды быў разбураны за вайну менш. Гэта толькі ў нас ён быў знішчаны амаль цалкам страшэннымі бамбёжкамі ў яе першыя дні.

Да ўсяго ж — вядомыя ўсім месцы ў тых гарадах: у Кіеве, напрыклад,— шырачэнны Днепр, у Адэсе — лесвіца Рышэлье, Прыморскі бульвар, з якога, нібы з галёркі, бачны былі ўнізе краны, буксіры, параходы і белая аграмада цеплахода «Перамога», падобнага на шматпавярховы дом з радамі манячых жоўтых агнёў увечары, — тая «Перамога», пра якую галоўны эрудыт тэатра Сцяпан Сцяпанавіч Бірыла адразу ж абвясціў — не, проста закрычаў, ужо гатовы да спрэчак, — што гэта былы асабісты лайнер Гітлера...

Тое пачуццё іншага горада, кароткага, а ўсё ж твайго жыцця ў ім, што як бы пашырала, доўжыла тваё звычайнае жыццё, аказалася такім свежым і моцным, што прыходзіла, вярталася і потым, праз шмат гадоў, ужо ў зусім другім жыцці — кожны раз, калі я прыязджаў туды, дзе працаваў на гастролях наш тэатр, вызваліўшыся дзеля гэтага хоць на колькі дзён ад работы і зноў выпадаючы са звыклага кола будзёншчыны.

I не так ужо важна было, куды менавіта ўдавалася прыязджаць, у маленькую Ліду ці ў вялікі Львоў.

Зрэшты, у Львове гэтае выпадзенне з усяго звычайнага было, зразумела, больш прыкметным. Маці сустракала, і мы ішлі абедаць, зноў у рэстаран, як і раней, многа гадоў назад, на гэты раз — у будынак аэравакзала. Побач за стадом чулася змешаная польска-руская гаворка, і штосьці нагадвала старую пласцінку Львоўскага тэатральнага джаз-аркестра Генрыка Варся з «Першым зна­кам» (Рэната Ярасевіч) і танга «Забвение».