Святыя грэшнікі

— Паслухай, Кірыла, — пачаў Богша, як толькі за Любай зачыніліся дзверы, і пабачыў, як пабялеў Лыкавязаў. Значыць, здагадаўся. Тым лепей. — Аднаго разу я стаў па тваёй міласці ўдаўцом. Пад старасць мне не хо­чацца апынуцца ў той жа ролі. Таму прашу — пакінь Любу ў спакоі.

— Ты звар’яцеў, няшчасны раўнівец, — спрабуючы ператварыць усё ў жарт, весела выгукнуў Лыкавязаў. — Глянь на мяне, калі не бачыш сябе: мы перакрочылі ўзрост заляцанняў да чужых жонак, якімі б прыгажунямі тыя ні былі...

— Не хлусі... Ты добра разумееш, пра што я кажу. Я не хачу, каб ты разбэшчваў яе мілымі бяскрыўднымі даносамі. Чаму табе не хочацца спытаць у мяне? Я не схлушу, нават тады, калі схлусіць было б выгадна. Я разумею, ты не паверыш мне, хоць бы я рассцяліўся ля тваіх ног. Той, хто прывык да крывадушнасці, не можа верыць у шчырасць і праўдзівасць другіх. Старая ісціна!.. Але ўсё ж лепей спытайся ў мяне, і я адкажу табе шчыра. Ты можаш выкрыць мяне, калі я схлушу, тады нашай дамоўленасці канец. А цяпер я не хачу, каб мая жонка служыла табе даносчыцай.

— Ты абражаеш жонку, — сказаў Лыкавязаў. — Ты ашалеў пад старасць. I яна і я хочам табе дабра...

Кірыла ўсё ж не вызначаўся абачлівасцю. Не стрымаўся і выдаў Любу. Яна ўсё ж дала знак Лыкавязаву, каб прыехаў. Навошта? Чаму? Паспрабуй адкажы на такое няпростае пытанне.

— Дабра?! I гэта называецца дабром?.. Ты хочаш хоць пад старасць скіраваць мяне на выпуск шырпатрэба дзеля справаздачы па валу і асартыменту. Дык я не рамеснік, а мастак. Ім нарадзіўся і ім памру. Я ўсё сваё жыццё імкнуся зрабіць такі твор, які быў бы варты майго часу. Хоць бы адзін твор, Кірыла! Не на забаву ці патрэбу сённяшняга дня, а на стагоддзі, дзеля тых, хто прыйдзе за намі праз сто, трыста гадоў і для якіх маё прозвішча не будзе шмат чаго гаварыць. Затое фільм скажа ім пра нашы думы і справы, пра наш час і пра нас...

Кірыла Лыкавязаў з несхаванай іроніяй пазіраў на Богшу.

— Я мог бы пагадзіцца з табой: ну, так, так, вядома, трэба найперш дбаць пра гэтую даўгавечнасць твора. Але я не скажу...

— Таму што мы з табой удвух і ніякіх сведак? — здагадаўся Богша.

— Можа, і так... Дык вось, мой славалюбівы сябар, я прыехаў зусім не за тым, каб дыскутаваць з табою аб вечнасці і надзённасці мастацкіх твораў. Хоць не стану пазбягаць і адказу. Я не веру ў вечнасць любога нават самага геніяльнага фільма. Глянь на стужкі Чапліна: класіка, якая не хвалюе. I нечага нам з табой лавіць жураўлёў у небе, калі навокал мноства сініц і толькі бяры іх рукамі. Я прыехаў...

— Я ведаю, чаго ты прыехаў, — перапыніў яго Бог­ша. — Ну, так, я зняў не тое, за што сам некалі ўхапіўся. Была зачараванасць літаратурай. Але потым я зразумеў, што думка, закладзеная ў ёй, хоць і залатая, ды маленькая. Таму і зняў фільм пра грэшнікаў, якіх трэба называць святымі, пра тых, хто адкрыў людзям свят­ло і свет, аддаючы сябе мастацтву, а не набытку, пра тых, хто, насуперак твайму няверству, дбаў пра будучыню, пра вечнае жыццё сваіх тварэнняў, дзеля гонару нашчадкаў сваімі продкамі. Мала?..

— А хто дазволіў табе самавольнічаць?..

— Хто можа дазволіць ці не дазволіць мастаку напісаць, намаляваць, зняць твор занава? Хто? Ягонае сумленне. Болей ніхто. Калі ты лічыш, што ў мяне ёсць сумленне, дык чаго пытаеш, хто даў права адступаць ад майго ж рэжысёрскага сцэнарыя. Калі лічыш, што ў мяне няма сумлення, дык чаго мы тады дарэмна губляем час. Сапраўдны твор мастацтва, Кірыла, меней за ўсё належыць мастаку, ён набытак народа, яго слава і го­нар, бясцэнная каштоўнасць, якая праслаўляе народ.

— Мы з табой аратыя, якія павінны сеяць хлеб сёння, — сказаў Кірыла, — ганарыся гэтым.

— Праца аратага не цяжэйшая за маю, — не пагадзіўся Богша. — Хоць я не супраць таго, каб быць аратым.

Іхняя спрэчка магла не кончыцца і да вечара. Але ў пакой якраз уваходзіла Люба з афіцыянткай Мілай, ружовашчокім стварэннем, якое ўпрыгожваў старамодны какошнік.

Люба адразу здагадалася, што тут без яе адбылася лютая схватка. Яна з дакорам паглядзела на Богшу, але прамаўчала.

***

Чалавеку, незнаёмаму з тайнамі нараджэння фільма, прагляд адзнятай плёнкі здаўся б нясцерпнай катаргай — глядзі адны і тыя ж паўторы-дублі, якія нявопытнаму воку бачацца блізнятамі. Кіношнік глядзіць паўторы з увагай і задаволенасцю, заўважае ў іх найтанчэйшыя адценні акцёрскай ігры, аператарскай работы, рэжысёрскага дырыжыравання, мастацкага афармлення, грыму, касцюмаў і яшчэ ўсяго таго, што стварае потым на экране ілюзію, блізкую да жыцця.

Калгасны клуб, у адрозненне ад цяперашніх камен­ных палацаў, быў стары, драўляны, падобны на вялізную стадолу, якую Карней Карнеевіч Кладачка яшчэ ўчора двойчы прапаліў, а сёння абсталяваў на патрэбу здымачнай групы, якой трэба не забаўляцца, а працаваць. У праходзе стаялі два столікі з лямпамі пад аба­журамі, якія адбівалі святло строга ўніз, на белыя аркушы паперы, пакладзеныя для заўваг.