Заговоренный меч (на каз.яз.)

білайырды іркіп отыран ойын кенет сыырлай ашылан есік ні бзып кетті. Хан тмен тсіп кеткен басын ктеріп есік жаа арады. Жаында айтыс болан Шах-Буда слтаннан туан жеті жасар немересі Мхамед-Шайбани екен. Атасы хан, наашысы бкіл Алтын ханны бас батыры Домбалы батыр боландытан, білайырды бл немересі з балаларынан да анарлым ерке, тентек. Жне хан да оны ерекше жасы кретін. Бала есік алдында тран пасбандара,[15] й іші толан бек, слтан, мір, хакім, батырлара арамастан йге кірген бетімен згелерді баса-кктей алтын таты жанына бір-а жетті. Атасы білайыра еркелей:

— Тарланкк тым асау екен, бие сауымдай мезгіл шаптым. Біра мені тсіріп кете алмады, — деді матана, — брібір мен оны йретіп аламын!

— Кезі келгенде бл дозаты отына сен де кйерсі, зірге ойнай бер. Бара ой.

— айдаы доза? — Бала атасына еркелей арады. — Мен хан боланда ол дозаты жмаа айналдырам. Кр де тр?

Хан клімсіреді де ойды. Кенет оны кзі есікке таяу тран Керейді он жеті жасар баласы Брындыа тсіп кетті! Жрегі дір ете алды. Ананы бет былысында жеті жасар Мхамед-Шайбаниа деген аязданан ар трізді бір алуан шпендік ызары байалады. Шет кздері шотай адалып тр.

Елуге таяан білайырды тікелей хан таына отырар мрагері е тышы марм Шах-Буда слтан болатын. Одан кейінгі кезек екінші баласы Шайх-Хайдар мен осы Мхамед-Шайбанидікі… Аылды хан жау садаыны оы, зі лгеннен кейін, Шайх-Хайдар мен осы жеті жасар немересіне кезенетінін бірден ты. Хан таына ие болудан туатын лы таластан лі тсінігі жо жеті жасар немересін ораысы келгендей білайыр кенет Мхамед-Шайбаниды аялай бауырына ысты. «Расымен-а біреу осы нрестеге де ол ктерер ме екен? Кімні бл шаыраын иратып, тндігін тіліп еді?» — деді ол ішінен. Біра хан дл бл стте зіні Махмед-ожаны баласына істегенін есіне тсірмеді. Бсе, ш жасар нресте Махмед-ожаны лы білайыр ханны несін блдіріп еді? ай шыраына клеке болып еді!

Бірін-бірі асырша талаан, тек жегендері ана мір сретін атал заман. білайырды кенет немересін бауырына неге ысанын бір-а адам ана тсінді. Ол — Жнібек слтан еді. «Дрыс ойлап отырсы, хан ием, — деді ол ішінен, — сені ошаыды маздататын аыры тобылы осы Мхамед-Шайбани немере болар. Жеті жасар баладай емес тым ересек, аылды… Егер осы немере ыршынынан иылса, сені де отыны мгі снгені».

Демек, бір мы трт жз алпыс сегізінші жылы білайыр хан лгенде, он жетіде алан Мхамед-Шайбани мен он екі жасар інісі Махмт-Слтанны ерлік рекеттері арасында білайыр ошаыны кпке дейін снбейтінін дл осы стте Жнібек слтан білмеді. Ал азір ол білайыр ханны жеті жасар жаналы тран шамшыраы жайында тек кмескі обалжу ойда ана болды.

Хан п-стте бойын жинап алды.

— Бар, алам, Тарланккті жіберген болса, баса асауды йрет, — деді.

Енді шешім зінен зі келді. «Хан аылы — арамаындаы елді айастырмай стауда ой. Айаса алан кнде де, хан бл арада треші болуы керек! Арын, ыпша бірін-бірі зі лімге исын. Мен тек соларды жоюшысы болайын».

— Бізді атамызды замандасы, йсін Майы биді кезінен келе жатан «лім жазасын шешетін халыты зі» деген дстр бар емес пе еді. Бл дстрді лемді билеген лы Шыысханны зі де бзан жо. Мен алай бзам? Арын, ыпша игі жасылары мжіліс рып, батыр Саян тадырын здері шешідер. здеріні йарулары хан кімі болсын, — деді іші атпар-атпар білайыр, кенет асасымен жерді бір рып.

Хан сзі — бзуа жатпайтын шешім. Жайшылыта бйда бермес екі жа бірдей басын иді.

— п, хан ием, сйлесіп крелік.

Міне, осы дау Арын, ыпша арасында ш кн сз болан. Талай ділмарлар, сзуарлар суырылып шыты, талай ызыл еш, блбл тілдер сайрады, біра еш шешімге келе алмаан. Ашу, ыза, кек уыса йлыан ар секілді оай жібімеген. Бл долы талас кейде сойыл кшімен шешілуге де таяп алан. Біра екі жаты кші бірдей тскендіктен, жааны боса жыртуды екі ру мытылары мал таппаан. Аырында Майы би мен лы хан Шыысты тастап кеткен дстрін бзып, бл таласты ханны зі шешсін деп тарасан. Хан не айтса екі жаы бірдей соан кнбек болан.

Ал бл дауа шешім таба алмай, білайыр іштей алай-тлей. Арын мен ыпшаты азіргі таласы, йы-тйы жлысып жатан арлан тбеттерді айасына сайды. Дл азір бларды айыру екіталай. Не болса да олындаы темір сгіні біреуіне жіберуі керек. Алысып-жлысып жатан ос арланны айсысын алайды? Арына деп сілтегені ыпшаа тиіп жрсе айтесі? ыпшаа тиюі зіне тиюімен бірдей. Хан саясаты кейде жазытрымы желдей. Беталысы ел райына, хан Ордасыны арманына арай згеріп трады. Ал бгінгі тада ыпша пен білайыр ханны алар демі бір тбеден соып тр.

Кенет хан бл дауды екі ру арасындаы саясатпен емес, ділетіне арай шешпек болды. «ділетті шешсе — импрам риза болады. Ал импрам ризалыы — дл бгін обыланды мен Ажол биді мддесінен жоары». Бны отыз жыл ханды ран тіршілігінде білайыр хан соы кезде жасы а бастаан.

Ол е алдымен оианы алай боланын ттын жігітті зінен срауды жн крді. Та жанында тран кміс оырауды алып аырын аты. Таза кмістен сыырлай шыан слу н лаына еркелей жетіп, обалжыан кілін сл орнытырандай болды. йге аша жзінде ан жо, сл жо, зын бойлы арытау келген дйекші Оспан-ожа кірді. Ол лм-мим демей екі олын кеудесіне стап, басын тмен тсіріп, мір ктіп, озалмай тра алды.

— Ттын жігітті алып келсін.

— ай ттын жігітті, хан ием?