Заговоренный меч (на каз.яз.)

«Бсе, ай ттын жігітті? — білайыр мырс етіп клді — Чинга Тра[16] аласынан алашы хан таына мінген кннен бастап, сонау Батуды скеріні бас осан жері — Кегірдегі Орда Базарды зіні астанасы етіп, артынан Бар, Самарант, Сыанатарды алып, олара зіні рпатарын не йелдеріні жаындарын хакім ып отырызанша аншама адамды ттын етпеді? Нелер жайса жігіттерді шынжыр кісен кигізіп, зындана тастамады. айсыны аты есте? Ал бгінгі ттын жігітті аты кім еді?» білайыр ойлана алды. «йтсе де осы дау болып жатан жігітті есімі кім еді? Аян ба, Шаян ба, Баян ба?» Жігітті аты кенет есіне тсті. «И, и, Саян екен ой. Бл атты брын айда естідім? И, и, солай екен-ау, маан оны атын Рабиу-Слтан-Бегім айтан еді ой. Бсе, не деп еді? зімнен туан екінші балам Сйіншік слтана кзіні тірісінде осы Саянды аталы[17] етіп ой деп срады ой? Неге олай тініп еді? Жадымда жо. Біра мен: «лі тірімін ой» деп ханымны тінішін жорта орындамай ойам. «Неге орындамадым?» Ханны абаы таы тйіліп кетті. «И, и, баяы бір Орда сегі себеп болан. Ханымны сттен а, періштеден таза екенін білсем де, сол бір сек маан да сер ете жаздаан. Тек, йтеуір, жалан болып шыты ой… Бсе, сол жігітті де аты Саян еді… Со кез ол жорыа аттанып, кре алмай аланмын. Артынан бл гіме тіпті есімнен шыып кеткен-ді. Ханым да зіні тінішін айталаан жо… И, ол гімеге де жеті жылдан асып кетті. тіп бара жатан мір!». Хан есік алдында тран дйекшіге кілт брылды.

— лгі Арын, ыпша арасында дау шыаран жігітті, — деді ол, атын атауа лденеге аузы бармай.

— п, тасыр, хан ием.

білайыр таы да ойа шомды.

Он жеті жасында «Бату таы», «збек таы» деп аталан Дшті ыпша таына отырды. Ол кезде хан ордасы сонау шыыстаы Ертіс зеніні ойнауындаы Чинга Тра аласына ту тіккен, майданды сол тстан ашып, жеке-жеке лыс болып отыран аза хандарын жеіп, бірте-бірте Есіл, Тобыл, Нра зендеріні бойын тегіс зіне аратты. Сол арынмен ол бір кезде, Жошыны ордасы тігілген, лытау бойына жетті. Енді зіні астанасын Батуханны скері екі жз жиырма жыл брын бас осан Кегір бойындаы Орда-Базар деп аталатын алаа кшірді. лытау Дшті ыпша даласыны кіндік ортасы. Батысы — Еділ, Жайы, солтстігі — Есіл, Тобыл; шыысы — Ертіс, отстігі — Сыр бойы. Осы Дшті ыпша жеріне тегіс ие боланнан кейін, ол Мауреннахр жеріне кз сала бастады. Отыз жыл ханды ран мірінде ргеніш пен Самарантты да шапты. Мауреннахрдан Сыана, Соза, Отырар, Ар, А-оран трізді Дшті ыпша еліні кне шаарларын айтарып алды. Сйте жріп ол бір жаынан Аса Темір рпатарына ыз беріп, ыз алып, бден андасып кетті. Аырында білайыр бл кездерде тркі, иран елдері «Кк Орда» ал орыс шежірелерінде «А Орда» деп аталан кешегі Алтын Орданы ке байта алып даласына толы ие болды.

Тотамыс хан жеіліп, Сарайдаы хандар сарайы Глстанды Аса Темір біржолата иратаннан бері брыны кшті Алтын Орда млдем жойылан. азір білайыр зін Сайын ханымын десе, тек онысы Бату ханны орнында отырмын деп зге елге сес беруі. Бір кезде кне тркі елінен таралан, азір збек, аза болып бліне бастаан екі елді, білайыр шынында збек ханы болуа айналан. Бл оны азір лсіреген кезі. Демек, Шахрук мірді лдары орасан, Ирака кз тіксе, ал білайырды лі де болса, Дшті ыпша жеріне оса, Моолстанды алма ойы бар.

Моолстан! Бл бір білайырды зірге тісі бата алмай келген, клденеі мен зындыы жеті айлы ке алап, кншыыс жаы алма жерімен шектесіп, Барыс кл, Алтын Емел, Ертіс зендерімен бітеді. Солтстігінде Ккше теіз (осы кнгі Балаш клі) бен аратал зені жатыр. Кнбатысында Ташкент пен Тркістан, Отстігі ашар, Ферана, улиеті мен шыыс Тркістандаы, Трфан аласы. Билеп трандар Иса Бы, Шир Мхамед, Уаис секілді Жаатай рпаынан шыан хандар. арамаындаы елдерді кпшілігі йсін, Жалайыр, Дулат, алы, йыр, Найман, оырат.

білайыр ханны ордасындаы Арын билеріні де кз тіккені — осы Моолстан! Жеке ел боламыз деп Орыс хан рпатары Жнібек пен Керей слтанны да кше алса, барар жері осы Моолстан.

«Мндай жадайда, Иран ханы Смайылды да бас ктеріп, Аса Темір балаларыны тізгінін зіп кетпек боп тран кезде, ел билігін мыты стау ажет. ыпшаты дегенін істеймін деп з ордамда блік шыарсам, згелерді ордасын алай жаулап алам?..»

Дл осы кезде дйекші екі нкермен ттын жігітті алып кірді.

— Хан ием, бйрыыыз млтіксіз орындалды.

білайыр лі де терезеге арап тран-ды. Енді ол аырын брылды. Ттын жігітке кз ырын салар-салмастан сп-ср болып згеріп кетті. Батыр Саянды ол брын крмеген-ді. Ал мынау арсы алдындаы жиырма бес жасар батыр… зіні лыбекті ызы Рабиу-Слтан-Бегім слудан туан лкен баласы Сйіншіктен аусайшы! Жо, Сйіншік бдан аумайды. Алашы кзі тскенде Сйіншік екен деп те алды. алы аба, ыр мрын бозыл тс, май кз… з баласындай еселі. имылы да барыс трізді шапша, епті болуы керек. Тек Сйіншіктен айырмасы — ою ара мрты бар…

білайыр хан Рабиу-Слтан-Бегім ханымны абырасы айысып мны неге «аталы» етуін сраанын бірден тсінді. Бойын кенет орасан ашу билеп кетті. Шешім зінен зі келді. «Бл жігіт, луі керек! Бгін! азір! Дл осы арада!».

білайыр ндыз жаалы, алтын зерлі кк мапал шапаныны ішінен байлап алан орасан рышынан жасалан болат анжарыны сабына олыны алай барып аланын зі де аармады.