Заговоренный меч (на каз.яз.)

Осындай жылжымалы бекініске орналасан ыпшатарды жау ала оям деп дметпейтін. гіз, тйе терілерімен жабылан арба оранына ыпшатарды бекінгенін білсе, детте жау рыс ашпайтын, з бетімен кейін шегінетін.

Біра ыпшатарды ашулы тасыны орыс алаларынан рі аспады. Тек кейбір толындары ана Еділ бойлары мен Византияа жетті. Біра одан аса алмады. лы Россия кшпелі елді шабуылынан з жерін кеудесімен орап, деті бойынша Европаны таы бір апаттан сатап алды.

ыпшатар осы жз елу жыл жргізген шапыншылыында Киевтен бастап Россияны кп аласына ауіп туызды. Ал орыс князьдарыны бастары осыла бастаан кндерден кейін, кешегі абыландай айратты, жансебіл жандар, кенет дайды арысы рандай, бастарына сор нсердей жауып, сан мртебе мерт болды. сіресе бір мы елу шінші жылдан бір мы бір жз жиырма бесінші жыла дейін мір срген Переяславль мен Киевті лы князі Владимир Мономах бытырап жрген зге орыс князьдарыны басын осып, ыпшатара арсы шабуыл йымдастыра алды.

Одан ыпшатар бір мы он бесінші жылы обай жеілді. Содан бері бл аарлы тайпа орыс жеріне шын ауіп болудан алан.

Міне, осы ыпшатарды азір аралы жырау ара бойлы азтуан матауы керек. Бейбітшілік пен тыныштыты, слулы пен ойшылдыты сйетін лы сыншы Асан айы ыпшатарды тарихына аны-ты. азір ол тыныш елдерге бйідей тиген бл шапыншыл елді жйрік жырау ай жаынан матар екен деп млги ктіп отыр. Оан отан арт не айтпа? ыпшаты ерлігіне андай мін тапа? Шапыншылыты, ерлікті мрат крген мына у заманда жрт оны ойына тсінер ме?

азтуан, Асан айы кткендей йгілі ары бабасы ара ыпша обыландыа бір тотап, ыпшаты шапыншыл ел екенінен бастады. араай крі домбырасын латыра безілдетіп, арасы стап, азтуан жырау домбыраны кйімен зі бірге шалып малдас ран алпында кенет ыти ала бір мтылып, айтадан отыра ап йрыымен шыр кбелек айнала тепедей жылжыды. Ханны сол жаында отыран азіргі обыланды батыр ары бабасы ара ыпша обыландыны атын естігенде, шотыы згелерден анарлым жоары ктеріліп, бір масайрап алды. ыпша жаыны адамдары азтуанны жырынан делебелері озып, на здері жз елу жыл ерлік еткендей у-шу жырауа ошемет крсетті.

Асан айы отан арта бетін брды.

— Сйле, жырау, — деді.

алы ойа шомып кетіп басын тмен салып н-тнсіз отыран арт жырау, шапан дбірді естіп, тыпырши алан крі тарландай, кенет басын ктеріп алды. Сол стте-а ыл обыздан кй аырап оя берді. Атарыла сарнаан обыз німен бірге, бір кезде лаа жаымды оырай, азір кріліктен і бзылан отан артты арлыан даусы да шыты. Ол: — лімнен орыпау ерлік емес, ерлік мірді орау, — деді. Жырау шын батырлы біреуді жерін шауып, елін тонауда емес, з жеріді, з еліді жаудан ораудан туады дей келіп, аз бола трып кпке шапан, азтуан матаан ыпшаты кп бола трып аздан ашан кездеріні боланын айтты. Жырау таан кінні естігенде бастыы обыланды батыр болып елеуреп опадай алды.

— ашан? ай жерде? — деген де шу шыты. арт тайшы олара аяй арап, ыпшатар здері мытанмен зге рулар сатап алан «ыпша ашан» хикаясын естеріне салды.

ыпшатар алты лаш Шерухан бастаан бір аттанысында Чернигов аласын алма болан. Чернигов скері арсы шыан. Бір мы алпыс сегізінші жылды алтыншы айында екі скер Деснаны таралуы Синави зеніні жаасында кездескен. Орыс скерлері лкен ерлік пен табандылы крсетіп, ш мы адамнан ыпшаты жиырма мы скері жеіліп, кейін ашан. Кбі бден атып болмаан зенні мзы ойылып кетіп, ат-матымен суа кетіп, быпырт тигендей ырылан. Осы рыстан кейін іле-шала орыс жерінде ажайып а ттек боран трып, алан нпір топ жолдан адасып, елдеріне жете алмай сіп лген. Бны артынан азаты баса рулары «ыпша ашан» рыс деп атаан.

ыпша жаы енді басылып алды. Арын тобы, «Плі, крі тарланым, аяын алай-алай тастайды!» деп отанды ошаметтеп ктеріле тсті. Біра р мінезді, жалын жанды азтуан отан толауынан мойымады. амшы тиіп, ырши тскен жйріктей, енді тіпті долданып кетті. араай домбырасын аспана латырып, аруаы стап, жыр дабылын сті-стіне дапырата рды.

— Шерухан ханды жасы армады, абыз жырау, — деп бастады ол жаа толау ыраын. «Алып бойлы Шерухан» деп орыс еліні зі ыса еткен Шерухан ханны ерлігіне, шапыншылы ісіне бір ыдыру тотап тті. Содан кейін ара бойлы азтуан орыс алаларын шапан Бона, Тырхан, отан, Шерухан, Кончак, Србрі, нама, Сгір, Кбек, Торсы таы баса ыпша хандарыны райсысыны жауынгерлігін, ел аузында аыз болып жайылан жорытарын дріптей келіп, «з елдері тгіл бтен елдерге лмес аыз алдыр- ан осындай хан мен батырлар тудыран ыпшаты кім ор санар?» деп ожарлана жырын тотатты.

— Сйле жырау, — деді Асан айы отана: