Заговоренный меч (на каз.яз.)

— Бтен елге бл хандар аызымен бірге, жаман аты мен сйектерін де алдырды, — деп бастады бл жолы толауын отан ария ыры бермей. Жааы аты аталан хандарды кбіні шапалы баран жеріні князьдеріні олынан лгендігін айта келіп, отан жырау «з жеріні топыраы тас болып па еді блара! Не жетпеді соншама бтен елден ажал іздерлік?» деген сра ойды. Жайшылыта салматы арт, б жолы біреу шабынан тртіп, мазасын ала бергендей, абаын крлене тйді. Енді ол з сраына зі жауап берді. — Жо, зиратты екі лаш жер олара ыпша даласынан да табылатын еді, — деді. Біра хандарды іздегені баса. Адамны дниеге зі тойанмен кзі тоймайды. Байыан ыпша хандары байыан стіне байи тсуді маст етті. Тегін алтын, кмісті, асыл жиаз дниені, асырлап жинаан бтен жрт алаларыны азынасын тонап алысы келді. Алдарына салып айдаан мыдаан малдан тсер пайда олара аз крінді. Ерлігі ішіне сыймаанынан емес, анаатсыздыы мазасын алып, ажал трткілеп, жорыа шыты. Аырында дниеге тоймаан ос жанар, баса елді бір уыс ара топыраымен тойып тынышталды деп арт аын кірене крсініп, «жауынгер туан, ыпшаым» зираттары жат жртты даласында алан хандарыны ылыын несіне дріптейсі! — деп отан жырау жырын тотатты.

ыпша жаында н жо. обыландыны екі беті тктеніп кеткен. Біра хан алдында стамды, н-тнсіз. Сондытан да, теіз тулап, дауыл соса да мызымас, су жаасындаы жартастай, озалмай тнып алан. Тек азтуан жырау ана сыр тйіп, бр-сар тасыалы кезегін ктіп, тыпыршып зер отыр. Ал треші Асан айыда да н жо. Ол сонау ыпша хандарыны анды жорытарын аыл таразысына салып ойа кеткен; лден уаытта басын ктеріп, баяу ана:

— Сйле, жырау, — деді.

азтуан «Айт, шу!» деген бйгі ранын естіген ыла йрытай, бірден аа жнелді.

Б жолы ол домбырасын безектей ойнатып бір тізерлей отыра ап ащы айайа салды. Кре тамыры білеудей боп, ке тамаы торай жтан жыландай ісініп ап, толауына кірісті.

— Ерлік — ежелгі салтым, — деді. — Алыс-жлыса жаратылан анды бала ыран с, р ясын кзетіп отыра алмайды. ыпша та сол ыран с. Ол ерлік шін жаратылан, — деп азтуан лашын алыса сермеді. Дл осы стте арсы алдында отыран жауы — арт жырауа она тсуге дайын, зі де сол ыран сты бірі трізді. Екі кзі анталап, алы абаы жауар кндей тксиіп кеткен.

Даусын кенен алып, таы да бір шырап жіберді де «Осы ерлігіні арасында ыпша лемге аян болды. Батыр жрт оламан[22] патшаны кезінде Стамбулды да жау тырнаынан алып алды» деп жырын бітірді.

отан мырс етіп езу тартты.

— Сйле, жырау, — деді Асан айы азтуанны аат кеткенін аарып, натпай аланын жасырмай сл абаын тйіп.

отан артты кткен кезі осы мезгіл еді. Крі ыран енді азтуанны рыш денесіне сояу-сояу тырнатарын ырш-ырш кіргізді.

— Орынсыз ан тккізгенді ерлікке кім санаан? — деп бастады ананы жуа ете, арт жырау. азтуан аын паш еткен ыпшатар атынасан Стамбул оиасын отан ария жыр еткенде, обыз ні дды ан жылаандай аырай шыты. арт жырауды зіні даусы да дл бір ксігін баса алмай отыран аралы адамны ніндей. Бл хикаяны естіген жртты екі рты суалып, жа жндері рпиісіп ждеп кеткендей. білайыр хан кз иыын обыланды батыра аударып еді, оны да басы тмен салбырай тскен екен. арт жырауды сзі жректерін тырнап, кздерін жаса толтыруа таяу трса да «Тотатыыз!» деп бйыруа бірде-бір адамны аузы барар емес. Ханны да, батырларды да кмейіне м йылан.

Алтын кмбез мешіті, а мрамордан аланан патша сарайларымен безенген, Босфор теізіні жаасындаы Византия астанасы Стамбула он бірінші асырда аса бір сойан кн туды.

Еділ, Днепр бойларынан ыпшатар уан торкі елі Дунай зенінен тіп Византияа жаындады. Византияны солтстігін бдан брын печенегтер басып алып, талан-таражын шыаруда еді. Ал Кіші Азияда Византияны алаларын трікмен сельджуктары мазалауда болатын. Стамбулды сау алуына екіталай кн туды. Бл аздай, енді Стамбула тртінші ас пайда болды. Ол ас — Дунай зеніне жетіп алан брте жылы мінген ыпшатар еді.

Сасан Византияны патшасы (императоры) Алексей Комнин Стамбулды алай сатап алуды білмей зіні ежелгі жауы Крестшілер мен Рим папасына «Константинополь» (Стамбул) торкілер мен печенегтерді олына тскенше, сендер алыдар» деп жрдем срап хат жазды. Расында Византияа безбйрек кшпелі таы елдерді шапыншылыы тым орынышты еді.

Византияны басына ан жауан осы бір иын-ыстау кезеде, печенегтер бірінші боп Стамбулды іргесіне кеп тотады. Император Комнин «ыпшатар не дер екен? Егер олар печенегтерге осылып кетсе, біржолата рыды» деп ан жтып ждеп жргенінде, бір кні Стамбулды солтстік жаынан аарынан жан тршігетін Бона пен анмар Тырхан алы олмен сау ете тсті. Олар «Жауды крсет! Біз дайын!» деді. Алексей лі де болса ыпшатарды кшін пайдаланысы келмей, оларды ке сарайында кндіз-тні ктіп, рыс кнін айтпай кідірте берді.