Заговоренный меч (на каз.яз.)

Біра ара-шараптан крі, кісі анын ішуді нататын ыпша хандары императорды сн-салтанатты ке сарайында рааттанып жатудан безіп, майдана шыып, исы наркескендерін оды-солды сермеуге асыты. Олар императора: «Бізді енді ктер жадайымыз жо. Ерте кн шыаннан кейін, біз не ойды етін, не асырды етін жеуіміз керек» деді. «Блары біз рыссыз бос жата алмаймыз, ерте кн шыа сендермен осылып печенегтермен соысамыз» дегендері еді. Зресі кеткен Алексей соыс кнін айтты. Бл анды айас бір мы тосан бірінші жылды Ккек айыны жиырма тоызы кні болды. ыпшатар мен Стамбулды скері печенегтерді мытап жеді. Печенегтерді кп скері ттына тсті. Тнімен ыпшатар жеісті тойлады. Ал, таерте трандарында… Кешегі ттына тскен печенегтерді ырылып аланын крді. Ттындар лагері ан сасиды. Наыз ой бауыздаандай гректер оларды шетінен бауыздай беріпті. Талай анды айастарды бастарынан ткізген, астасан жауларын аяп крмеген ыпшатарды да ола тскен арусыз ттындара гректерді істеген айуандыынан тбе шаштары тік трады. Блісеміз деген олжаларына арамастан, ертеіне ыпшатар ат бетін кейін бран.

азтуанны Стамбулды да ыпшатар аман алып алды деп матаныш еткені осы оиа еді.

Бл оианы алай боланын арт отан айтып бергенде, отыран жртты ндей алмай алуы да осыдан еді. анша атыгез келсе де ола тскен ттынды ыратын ыпшата дстр жо. Не болса да рыс стінде, шабуыл стінде болады. Ал мынау оиа… здері істемегенмен, ата-бабаларыны арусыз жртты ырылуына себепкер боландарын, айдалада жатан Византия мен здері жерін алып уып жіберген тркі тымдас елді таласына барып кірісіп, осыншама ан тккендерін, жырау сзін тыдап отырандар рас ылмыс крген. азтуан жырау да ндей алмай алан. Тек обыланды батыр ана отан аынны жеіп бара жатанын сезіп намыстана, тнере тскен. Тыныштыты Асан айыны зі бзан. Ол аппа зын саалын баяу сипап, оып кеткен кздерін сл жмып отырды да айта ашты.

— з руыны ерлігін енді, отан жырау, сен айт, — деді. — айсыны жегеніді жрт сосын естір…

отан арт алдында тран сырлы аятан уыз сары ымызды бір жтып орнына айта ойды. обызын асыпай олына алды. Мздаан жанды жылытар, обалжыан кілді тыныштатар бір майда оыр кй тартты. арт жырау кйді за тартты. Жрт йып тыдай берді. Бір мезгілде барып арт жырау обыз даусына зіні нін осты. ария даусы б жолы арлыып ажымады, жааы жтан уыз ымызды дуасы ма, лде айтайын деген жырыны а-сотысыздыынан ба, лебі биязы оырай шыты.

— Арын да алуан ел болан, келген жерге кнбеген, онда да талай ер туан, азір исса онда емес, — деді жырау ерекше, згеше сарына салып, — ыран ккке анатын анша биік аса да тізіліп бірге ша алмас. Шаылдап айбат атса да, аудай сысып н сала алмас. ыпша ыран болса, егер, Арын — ау кл кркі… Сойылдан грі олына домбыра алуды паш санар. ран салып, жау іздегеннен н шырап жар сйгенді натар. Одан арты, леумет, айтшы андай арман бар. Ел айырар рыстан, бейбітшілік, елдікті мрат еткен бл Арын. н мен кйге орда боп уантсам жртты дейді бл Арын. Батыс тгіл, ызылбас, ндіге де ыпша талай аттанан. Арын одан аз емес, ерлігі біра згеше… Ары бабам Басым елі[23] тркі тілдес жртпенен тізе осып, кептеле ту тігіп ш жз жыл Танменен[24] алысан. Анау асар тауыды, мынау шалар кліді сол асыа бермеген. Кілегей блттай жау тнсе, сонда ана бл Арын алдаспанын сермеген. Асан айы, аа лы, ендігісін зі шеш. Ел болайы деген жртымды адасты десе де айт. Ке болайы деген жртыды ателесті десе зі айт.

Арын[25] тайпасы да, йсін руы трізді, Тянь-Шань сатары мен аргиппейлер алдыынан рылан, кне тркі ауымына кірген. Соынан Жоар тауынан Жетісуа ауып, «ыры ру» атар кшіп, ытай династияларымен сан крескен. ытайларды Арынды хнумен шатастырулары да содан.

отан жырау осылай толап, талысып кеткен адамдай обыз кйін бседете барып бітірді.

Жрт таы да н-тнсіз тына алды.

— Мы жаса, атажан, — деді кенет айратты бір жас дауыс, — Дария тотаан бгетті бзып, суды тасыту бір адамны олынан келеді. Млгіп тран ормана шапа тастан от беріп, телегей-теіз рт шыару о да бір адамны атара алар ісі. Сол тасыан суды тотату жз адамны да олынан келмейді. Тоайды алан алы ртті мы адам да сндіре алмайды. Ерлік крсетіп ел-елді арасын блдіру ай руды олынан болса да келеді.

Блінген жртты басын осып, ел ету тек халына жаны ашыан лдарыны ана олынан келеді. Оларды олынан зірге елді біріктіру келмесе де, сол елді біріктіру — арманы. Сол арманды мына ауым алдында жайып сал- аныыз шін, Арынны ардаты лы, жырау отан ата, сізге жас болсам да з есімімнен алысымды білдіремін.

Жрт осы сздерді айтан жігітке арай алды. Бл жігіт Жнібек слтанны баласы асым еді. зын бойлы, ошар мрын, а ср жігіт зіне адала алан самсаан жандардан айыспай, кзі шотай жайнаан алпында, отыран орнынан озалмады. стіне бадана кз кіреуке киген, хан алдында суырыла сйлеген осынау жас батыр кенет жрта най алды. Ал натпаандар Шыыс рпаына «зінен лкендер отыранда, сені сйлеуі ерсі» деп айта алмады.

білайыр оан бажайлай кз тастады. «Брын алай назар аудармай келгенмін, — деді ол ішінен, — Жнібек слтанны мына баласы болайын деп-а тр екен! — Ол аырын езу тартып жымиды. — рине, оны дегеніне зге слтандар жеткізсе».

Ойа шомып кеткен Асан айы енді басын ктерді.