1813

— А колькі гэта цяпер часу? — спахапіўся дзядзька. — Ці не пара нам абедаць? Хадзем, Міхале. Я загадаю, каб накрывалі малы стол — харчавацца будзем па чарзе.

Ля выхаду гаспадар спыніўся і павярнуўся да Казіміра, які падымаўся з падзямелля са стрэльбай у руцэ: — Казік, слухай, а падымі ты яшчэ з тузін ружжаў. Няхай на ўсялякі выпадак пастаяць набітыя пасярод двара. І на браму потым стань назіраць. Я скажу Кірэю, каб падмяніў цябе праз гадзіну.

Агінскія пакінулі стайню. Апынуўшыся ў палацы, Міхал накіраваўся да пакояў слуг: — Хачу паглядзець, як там Ерамей, — сказаў ён дзядзьку.

— Добра, — гаспадар пакрочыў да кухні.

У калідоры панавала цішыня. Усе мужчыны працавалі на двары, а жанчыны займаліся гатаваннем у другім баку будынка. Міхал падышоў да конюхавага пакоя і лёгка пастукаў. Ніхто не адказаў. Агінскі асцярожна, каб не рыпнулі завесы, пасунуў дзверы і зазірнуў унутр. Адзінае акно ў пакойчыку было завешанае кавалкам тканіны. У цені пад акном стаяў ложак хворага. Міхал угледзеўся. Тое, што ён спачатку прыняў быў за постаць Ерамея, выявілася ўсяго толькі гурбай скамечанай бялізны. Конюха ў пакоі не было.

***

З дзённіка Міхала Клеафаса Агінскага: «Пасля таго, што адбылося, я разумею, наколькі наіўным быў яшчэ ўчора. Тое, што раней для мяне было немагчымым, мала того, недапушчальным, цяпер сталася нормай. Падумаць толькі, мне давялося страляць у жанчыну. Але аб усім па парадку.

Спачатку мяне не вельмі здзівіла тое, што Ерамей адсутнічаў у ложку. Дзядзька да гэтага казаў, што конюху стала лепей, і я падумаў, што хлопец проста захацеў прайсціся. Вядома, я памятаў, у якім дрэнным стане знаходзіўся Ерамей, калі я бачыў яго апошні раз. Наўрад ці ён мог так хутка ачуняць, але якіх дзіваў толькі не бывае ў свеце. Да таго ж, мая галава ў той момант была забітая зусім іншым. Мёртвыя французы не давалі спакою. Дый дзядзькавы словы аб падрыхтоўцы да паўстання былі навіной для мяне.

Я падняўся ў свой пакой, каб папрацаваць з дакументамі, але неўзабаве зразумеў, што не змагу гэтага рабіць. Думкі мае запляталіся адна за адну, у душы панаваў хаос. Я адчуваў, як у глыбіні майго сэрца нараджаецца музыка. Я ўзяў чысты аркуш, абмакнуў пяро і пачаў пераносіць трывожныя гукі душы на паперу. Я страціў адчуванне часу. Так часта бывае, калі натхненне захоплівае мяне. Некалькі разоў мяне клікалі на абед, але я адмаўляўся. Нарэшце, калі сонца за акном пачало схіляцца да захаду, я адкінуў нотны запіс і спусціўся ўніз да стала.

У гасцёўні мяне сустрэў дзядзька. Ён спытаў, чаму я так доўга не прыходзіў, я адказаў яму, што быў заняты новай мелодыяй. Дзядзька з разуменнем паківаў галавой і запрасіў мяне прысесці. Ён расказаў, што ўсе мужчыны ўжо падсілкаваліся і цяпер нясуць па чарзе варту на мурах замка. Я падзяліўся з ім, як хадзіў да Ерамея і як не заспеў яго ў пакоі. Дзядзька моцна здзівіўся: — Ён не можа падымацца, з ім жа ўвесь час сядзіць Паліна. Я думаў, што і ў абед яна была з ім, бо да стала яна не прыходзіла.

Я адказаў яму, што нікога ў пакоі конюха не бачыў. Першыя парасткі хвалявання прараслі ў маёй душы.

— Калі Паліна ўвесь час назірала за Ерамеем, то, можа, яна проста адышла разам з ім, — паспрабаваў я знайсці зачэпку.

— Выключана, Ерамей хоць і быў удзень лепшы, чымся ўночы, але ён кубка вады падняць самастойна не мог, не тое што хадзіць, — дзядзька расхваляваўся не на жарт. — З імі напэўна здарылася нешта дрэннае.

Стары граф падняўся і выйшаў на двор паклікаць кагосьці са слуг (не магу пазбавіцца ад звычкі называць дзядзькавых сяброў-інсургентаў слугамі). Вярнуўся ён з Казімірам. Абодва былі са стрэльбамі, Казік у дадатак трымаў у руках запалены ліхтар.

— Міхале, табе лепей набіць сваю пістолю. Ці мала хто мог пралезці да нас праз муры.

Я пакінуў зброю ў сваім пакоі, і таму мы спачатку зазірнулі туды. Потым спусціліся на першы паверх і прайшлі да слугавых апартаментаў. Я спадзяваўся, што Ерамей ужо вярнуўся, куды б ён ні адыходзіў, і адпачывае, але пакой быў такім жа пустым, як і папярэдні раз, калі я быў тут. Ясінскі (такое было прозвішча Казіміра) з ліхтаром падышоў да ложка. Завешанае акно прапускала мала святла, да таго ж на дварэ імкліва цямнела. Казік нешта разгледзеў і паклікаў нас падысці бліжэй.

— Паглядзіце, тут кроў, — ён нахіліўся над бялізнай.

Сапраўды, на тканіне былі бачныя чырвоныя плямы засохлай крыві. Я паглядзеў на падлогу ля ложка і заўважыў свежыя цёмныя кроплі на дошках. Я сказаў пра гэта ўслых. Казімір пасвяціў ліхтаром і нам стала бачна, што след з крывавых кропель вядзе з пакоя.

— Што б гэта ні было, яно выцягнула Ярому прэч, — са скрухай канстатаваў дзядзька.

— Разам з Палінай, — Ясінскі падняў з-пад ложка малітоўнік, з якога пакаёўка чытала каля хворага. Вокладка кнігі была выпацкана чырвоным.

Мы выйшлі на двор. Да дзядзькі падышоў Шыдлоўскі.

— Пане, гаспадар, — пачаў кашталян, — хлопцы кажуць, што мерцвякоў на полі паболела і яны сталі нейкія неспакойныя.