Адваротны бок люстра

– Потым, ужо ў шпіталі, мяне знайшлі яе бацькі. Яны былі ра дыя, што хаця б адзін з нас застаўся жывы. Вядома, я не мог замяніць ім дачку. Тым не менш яны ўзялі мяне да сябе і ўсынавілі…

– Пан Альбрыхт, прабачце, я не зусім разумею, – перапыніла яго дзяўчынка. – У мінулы раз вы казалі, што патрапілі ў шпіталь ледзь не адразу пасля пераходу і кепска разумелі мову, на якой усе гаварылі. І тая газета, па якой вы навучыліся наноў чытаць… Але ж вы жылі ў тых людзей, як вы размаўлялі з імі?

– Вельмі проста. Яны былі віленскімі палякамі, і іхняя мова была падобная да той, якая гучала ў мяне дома. А патрапіў я ў савецкі шпіталь і да сучаснай мовы, на якой размаўлялі ўрачы і медсёстры, не быў звыклы. Што да газеты, то яна таксама была савецкая і зарыентавацца па ёй мне, зза няведання новых слоў і нязвыклага шрыфту, было складана.

– А што было, калі вы вярнуліся ў дом? – спытала Бася.

– Далейшую гісторыю вы амаль усю ведаеце, за выключэннем таго, што я вярнуўся ў дом не адзін. Мяне пасялілі ў спальні гаспадарскай дачкі, і неўзабаве неяк увечары люстра, што так і вісела там, адчынілася. Пакуль усе спалі, я перайшоў у свой час. Але тады мой бацька ўжо памёр, і я вярнуўся ў ХХ стагоддзе да новай сям’і.

Стары замаўчаў. Бася крыху павагалася, але ўсё ж такі агучыла сваё пытанне:

– А вы спрабавалі вярнуцца туды зноў? У той дзень, каб вы ратаваць яе?

– Ох, мадэмуазэль, вы хаця і сталі ўважліва слухаць мяне, усё роўна нічаму не вучыцеся! Колькі вам ні кажы адно і тое ж, – прабурчаў пан Альбрыхт.

– Я ведаю, што мінулае нельга змяніць, – паспяшалася ўдакладніць Бася. – Але ж усё роўна, спрабавалі?

Пан Альбрыхт бязвольна бразнуў рукой аб ложак.

– Вядома, спрабаваў, – ціха прамовіў ён. – І не раз. Я нават падлічыць не магу, колькі я хадзіў туды, але так і не здолеў штосьці змяніць. Пасля, ужо ў сталым узросце, я даведаўся пра такую рэч, як баланс. Ні ў адным часе, ні ў якой эпосе не можа з’явіцца чалавек з ніадкуль. А калі ён усё ж такі з’яўляецца, той, хто прывёў яго у свой час, мусіць саступіць. Я не ведаю, ці было калісьці так, каб гэтыя два чалавекі проста памяняліся месцамі і разышліся па стагоддзях, быццам нічога і не было парушана, але што мне вядома дакладна, дык тое, што ім немагчыма знаходзіцца разам у адным месцы. Таму той, хто прыйшоў, мусіць вярнуцца, альбо той, хто пазваў, павінен загінуць. Але разам ім не быць ніколі.

– І гэта заўжды так? Няма ніякіх выключэнняў? – дзяўчынка адчула, як раптам зрабілася складана дыхаць.

– Якія ж тут могуць быць выключэнні, калі гэта проста прыватны выпадак закона захавання энергіі? – спытаў у яе стары.

– А як жа вы адчынялі іншыя люстры? І ваш бацька? І ўсе астатнія? Няўжо ім усім было патрэбна ахвяраваць чыім-небудзь жыццём?

– Калі размова ідзе пра ходжаныя люстры, якія ўжо былі кім-небудзь адчыненыя, альбо калі люстра было адчынена толькі адным чалавекам, то ніякіх ахвяраванняў не патрэбна. А вось калі яго адчыняюць з абодвух бакоў і адзін пераходзіць праз люстра да другога, то нельга цягнуць да моманту яго закрыцця. Бо калі шлях паміж двух вымярэнняў знікае, у справу ўступае баланс і можна ўжо не дачакацца новага адчынення…

– Тады для чаго вам патрэбны Ключ? Калі ўсё роўна немагчыма штосьці змяніць?! Навошта ўсё гэта?

– Рэч у тым, мадэмуазэль, што ў нейкі час тое люстра зачынілася. Я больш не мог на яго ўплываць, але і скарыцца не мог. Зыходзячы з тых звестак, якія ў мяне маюцца, Ключ усё ж такі дазваляе ўмяшацца ва ўласнае жыццё і змяніць мінулае. Ён дазваляе адчыніць люстра ў той момант, калі ты яшчэ маеш шанец павярнуць час інакш. Таму я верыў, што сабраўшы Ключ, я ўсё ж такі здолею выправіць тое, што мучыла мяне ўсё жыццё, верыў, што нарэшце ўратую дзяўчынку ад смерці. Але цяпер, калі я сам не ўпэўнены ў сваіх жыццёвых здольнасцях, мне падаецца, што я так і не здзейсню гэта. З такой думкай цяжка звыкнуцца, але іншага выйсця я не маю.

– Ясна, – задушана прамармытала Бася.

– Я задаволіў вашую цікаўнасць?

Яна моўчкі кіўнула. Раптам забомкаў тэлефон: званіла мама. Бася паднесла да вуха слухаўку.

– Я хутка буду! – коратка вымавіла дзяўчынка.

– Сапраўды, вам ужо даўно трэба быць дома, – заківаў стары. – Наўрад ці вашым бацькам спадабаецца, што вы марнуеце час на гушканне са старым, які вам нават дзядулем не даводзіцца.

– Так, я пайду. – Бася ўзнялася і паклала старому на калені па кунак, які прынесла. – Мабыць, вам будзе патрэбна штосьці яшчэ?

– Дзякуй, – пан Альбрыхт пахлопаў яе па руцэ. – Буду рады пабачыць вас зноў і спадзяюся, што ўсётакі набуду прыстойнейшы стан, каб сустрэць вас. І не хвалюйцеся за мяне, калі мне штосьці спатрэбіцца, я абавязкова звяжуся з вамі.

– Да пабачэння! – развіталася дзяўчынка і пайшла з палаты.

У дзвярах яна спынілася, а потым, імгненне памарудзіўшы, па вярнулася да старога і спытала:

– А як яе звалі?

– Анэля, – мякка прамовіў пан Альбрыхт, быццам усе свае гады ён чакаў, калі зноўку можна будзе назваць гэтае імя.

Бася кіўнула і выйшла. Ён паглядзеў ёй услед, а потым зазірнуў у пакунак. Ключы ад яго кватэры дзяўчынка не вярнула, але нагадваць ёй пра гэта ён пакуль не збіраўся.