Адваротны бок люстра

– Але нам вельмі трэба ўбачыць Венеру! – Міхал узвысіў голас, каб яго было чутна і ў суседнім пакоі.

– Што? – не зразумела яго слоў гаспадыня.

За дзвярыма зноў нехта пракашляўся, а потым слаба паклікаў:

– Мацільда, прывядзі іх да мяне!

– Але papá, вы ж блага сёння сябе пачуваеце! Вы не можаце іх прыняць, – крыкнула жанчына ў бок дзвярэй.

– Я сказаў: прывядзі іх да мяне! – патрабаваў голас.

– Papá, я ўсё ж такі раю…

– Не трэба мне нічога раіць. Я яшчэ гаспадар гэтага дома і магу сам вырашаць, чаго я хачу. Зараз жа прывядзі гэтых людзей да мяне!

Ноздры жанчыны абурана затрапяталіся. Яна моўчкі штурхнула дзверы ў пакой, дзе знаходзіўся яе бацька, і, прапусціўшы Міхала і Басю ўнутр, з абражаным выглядам знікла, рэзка крутануўшыся на абцасах.

Госці азіраліся па баках, намагаючыся адшукаць у змрочным пакоі гаспадара.

– Я тут, – падаў ён голас, і сябры разгледзелі ў фатэлі, сярод агромністай колькасці падушак і пледаў, ссохлага старога, які са шчырай цікаўнасцю глядзеў на наведвальнікаў.

Ён паказаў ім на крэслы, і Бася з Міхалам селі, пасунуўшыся да старога бліжэй.

– Не звяртайце ўвагі на Цілі. Шчыра кажучы, яна заўжды была дуркаватая, – сказаў той.

За дзвярыма пачулася абуранае фырканне і крокі, якія хутка аддаліліся.

– Прабачце, але мы хацелі б зірнуць на Венеру, – нясмела прамовіла Бася, вырашыўшы не цягнуць з галоўнай тэмай размовы.

Стары прыжмурыў вочы і пачаў штосьці неразборліва мармытаць.

– Што? – дзяўчынка здзіўлена ўскінула бровы, спрабуючы зразумець хоць якія-небудзь словы.

Штэрн расплючшчыў адно вока і замармытаў гучней, але больш зразумела праз гэта не сталася. Стары казаў на нейкай дзіўнай мове, прамаўляючы ці то загавор, ці то праклён. Бася роспачна паглядзела на Міхала, які раптам ускочыў з месца, схіліўся над старым і, да неверагоднага здзіўлення дзяўчынкі, адказаў яму на той жа мове. Стары задаволена ўсміхнуўся. Бася пытальна пазірала на абодвух.

– Гэта той вершык пра Ключ на латыні, што мы чыталі ў пана Альбрыхта, памятаеш? – шапнуў ёй Міхал.

– Ах, вось яно што, – прамармытала дзяўчынка, не перастаючы здзіўляцца фенаменальным здольнасцям сябра.

– Я ведаў, што вы прыйдзеце, – зноў загаварыў стары.

– Як? – Міхал і Бася ўсхвалявана пераглянуліся: абаім прыйшла думка, што пра Штэрнаў можа ведаць хтосьці яшчэ.

– Раней ці пазней гэта мусіла адбыцца. Мой род згасае, хтосьці ж павінен быў прыйсці, каб забраць Венеру. Пятнаццаць год я распавядаў гэты невялічкі вершык, але ніхто не разумеў маіх слоў, – прыглушана прамовіў стары. – Усе лічылі мяне вар’ятам. Але я не скарыўся. Кожны раз, калі да мяне ў дом прыходзіў чарговы прайдзісвет, якога цікавіла «Зорнае ззянне», я пачынаў мармытаць верш. Да гэтай пары ніхто яшчэ не здолеў працягнуць мае словы. Аднак прызнаюся: я чакаў, што вы будзеце выглядаць інакш.

– У якім сэнсе? – не зразумелі яго сябры.

– Я маю на ўвазе, мне здавалася, што людзі, якія прыйдуць за Венерай, мусяць быць старэйшымі, мусяць мець больш досведу… Але паколькі вы тут, то дакладна маеце дастаткова досведу. Я не павінен меркаваць толькі па знешнім выглядзе.

– Вы аддасцё нам яе? – са спадзевам спытаў Міхал.

Стары крыху памаўчаў, а потым, намацаўшы на шыі ланцуг, выняў з-за пазухі маленькі ключык і працягнуў юнаку.

– У шафе, за кнігамі на трэцяй паліцы.

Міхал узяў ключ і падышоў да кніжнага стэлажа. Дастаўшы з яго кнігі, ён знайшоў невялічкія дзверцы і, адчыніўшы іх, выняў з такой жа невялічкай нішы скрыначку. У ёй ляжалі каралі, з якіх было павыцягвана некалькі бакавых камянёў. Цэнтральны кабашон быў на месцы.

– Я аддам вам толькі Венеру, – стары размыкнуў звёны караляў, каб зняць цэнтральны камень. – Мабыць, маёй дачцэ давядзецца прадаць астатнія дыяменты, каб хоць крыху выправіць нашае бядотнае становішча. Але я казаў ёй, што гэты аўкцыён нікому не дапаможа.

– А ваша дачка ведае пра Венеру? – спытала Бася.

– Для яе гэтыя каралі – толькі сямейны гонар, яна нават не ўяўляе сабе, чым яны з’яўляюцца насамрэч і чаму я забараняю ёй прадаць Венеру. Але баюся, што, калі б я расказаў ёй усю праўду пра гэты кабашон, яна не зберагла б яго. Яна б нават не паверыла ў яго сапраўднае прызначэнне. Толькі паспрабавала б прадаць, як і ўсё астатняе. А іншых нашчадкаў, якім я мог бы пакінуць Венеру, у мяне няма, хаця я яшчэ маю слабыя спадзевы, што Мацільда ўсё-такі выйдзе замуж і народзіць дзяцей. Але нават калі і так, наўрад ці я здолею перадаць таямніцу ўнукам. Думаю, Венера будзе ў большай бяспецы, калі я аддам яе вам. Я веру, што вы яе зберажаце і не будзеце выкарыстоўваць для благіх мэт. – Стары Штэрн пільна паглядзеў на гасцей, а потым паклаў камень у Басіны далоні, накрыўшы іх сваёй рукою.

Дзяўчынка падзякавала яму і схавала Венеру ў спецыяльна падрыхтаваны для гэтага мяшэчак, які павесіла на шыю і засунула за пазуху.

– А зараз вам час ісці, – сказаў Штэрн. – У іншую пару я з асалодаю пагутарыў бы з вамі яшчэ, але апошнім часам нешта стаў хутка стамляцца. Я вельмі рады нашаму спатканню!