ANTOLOGIO

esas en lua ungli, onu ne fatigesas askoltar lu e questionar lu. Lu duktas

vu an la bordo di trompera aquo e dicas a vu :

« Regardez ! »

Vu inklinesas vers ica fantastika spegulo ube fakte aparas a vu la imaji

qui trublas vua imaginado ; ma ica perfida ento pulsas vu, e, kande la

morto plekte kaptas vu per lua glaciigita brakii, vu audas la luposo,

perchinta sur brancho super la aquo, dicar, per lua jolia kriminanta voco

: « Ha ! ha !... Nu, yen to quo esas lo !”

(1) - luposo : En la Franca la vorto esas : lupeux.

Segun GEORGE SAND en Legendi rustika.

(Ek Kuriero Internaciona n° 2/2012)

H I S T O R I O

LA RELATI INTERNACIONA EN EUROPA ANTE 1914 E LA PRECIPUA

KAUZI DIL UNESMA MONDOMILITO

Balde on celebros la centesma aniversario di la erupto dil unesma

Mondomilito e lua kauzi.Ico semblas esar granda enigmato e tre diversa

tezi expozesis. Me havas personale propra vidpunto carelate, quankam

me ne esas historiisto. Mea reflekti nutresis per mea lekturi sive

surpapera sive trovata che la interreto. Do, me expresas mea propra tezo

sube.

Fakte, on devus redaktar grandanombra dika libri detaloza por bone

explikar e savar to quo reale eventis. Ma me opinionas ke mea mikra e

modesta savo ne esas fora de la realeso historial, quankam,

kompreneble, me povas kompozar nur tre kurta e konciza artiklo pri ca

temo.

Kande me esis yuna dicipulo en la gimnazio di sud-Franca urbeto, me

havis bona relati kun mea docisto pri la Germana quan me vizitis a lua

hemo e ni kunparolis. Aludante la recenta historio di Germania, il dicis

a me ke du tezi konfrontesis: la unesma esis ke la tota historio di

255

Germania infalible esis duktonta ad Hitler e la duesma ke Hitler esis nur

parentezo en la historio di Germania. Il ipsa esis partisano di ca duesma

tezo.

Me probis lektar ed informesar pri lo lore eventinta e me fine konkluzis

ke certe esabis parentezo, ma ol ne komencis en 1933 kande Hitler e lua

partisani kaptis la povo, ma plu frue… En 1862, plu precize, kande

Bismarck enoficeskis kom chefa ministro en la rejio Prusia. Itapoke, pos

la falio dil probi unionar Germania en 1848, Prusia tendencis sempre plu

multe evolucionar a liberala sistemo Parlamental similesanta olta di

Britania. La direktanta militistal kasto di Prusia e la konservema rejo esis

tre sucioza, fine on konsilis a rejo Wilhelm Ima di Prusia advokar tre

energioza viro havanta forta tradicionalista e monarkiala opinioni, e lu

esis la dicita Otto Eduard Leopold von Bismarck.

Tre rapide, pos lua enoficigo, la kozi chanjis. Bismarck esis viro havanta

fera manuo, qua domtis la Parlamento. Kom reprezentanto di la

militistal nobela kasto di Prusia, il intelektabis ke forta guvernerio povis

impozesar nur per vinkanta aventuri milital ed, eventuale, per la unigo

di Germania sub Prusiana dominaco.‘Itaque’ en 1864, federita kun

Austria, il entraprezis milito kontre Dania por, asertite, rekuperar

Germana dukii. Kompreneble tala milito finis per facila vinko. La dukii

Schleswig-Holstein divenis kondominio Prusiana ed Austriana. La duesma

fazo esis eskartar Austria de la povo en Germania. Nome, itaepoke multa

homi pensis ke la uniono di Germania povis facesar nur sub la dominaco

dil imperiestro di Austria, ma la Prusiani tote ne deziris ico, nam li volis

imperar e nule submisesar a ti quin li opinionis kun desprizo esar la

dekadanta Austriani. Itaque Bismarck konvinkabis Austria implikesar en

komuna milital entraprezo por, pose, trovar motivo por atakar Austria,

nome intencite la relati inter Prusia ed Austria koncerne la dukii esis

mala ed ico finis per konflikto en 1866 inter ita du povoza landi. Pro la

supereso dil armeo Prusiana, la Prusiani obtenis tre brilanta vinko lor la

batalio di Königgrätz, malgre la fakto ke la sud-Germana Stati kombatis

kom federiti ye la latero di Austria. La rejo e la militisti volis lore anexar

importanta parto de la Austriana teritorio, ma la reflektema e genioza

Bismarck refuzis kun granda rezolvemeso, nome il ja projetis milito

kontre Francia e, tale, ne bezonis enemika Austria qua povabus atakar

Prusia e koaktar ita lando kombatar an du fronti. Il nur impozis ad Austria

renuncar esar parto dil Germana federuro e tale ne plus esis

konkurencanto a Prusia por unionar Germania.

La motivi pri la milito kontre Francia esis simpla, Bismarck ipsa en lua

memoraji-libro explikis la pro quo di lua ago, nome la Germani povis,

segun Bismarck, nur per komuna iraco aceptar kombatar kune ed

unionesar. Violentoza jurnalaro-kampanio kontre Francia komencis lore

en la Germana landi por preparar li a la lukto komuna. La fortuno (por

256

Bismarck) e desfortuno (por Francia) esis ke ca laste dicita lando esis

guvernata da imperiestro (Napoleon III) tam stulta kam Bismarck esis