ANTOLOGIO

ed obedio ad Anglia, sen ke ica suzereneso esez tro evidenta. Nome, se

Britania havis la maxim bona e potenta navaro dil mondo, ol ne havis

vere infantrio, kontre ke Francia havis tala armeo apta opozesar a

Germania.

Edward VII, konseque entraprezis vizito ofical a Francia en 1903. La

acepto da la habitantaro, qua memoris ankore tre bone Fashoda e la

Boer-milito esis glaciala e tilextreme deskordiala. La guvernerio dil

republiko, lore, uzis tre anciena artifico, lu venigis aktori e pagata

personi de tota Francia por aplaudar e bonvenigar la Britaniana

suvereno, ed ico kredigis ke la rejo di Anglia esabis apta seduktar la

Franci e modifikar lia opiniono relate Anglia. La aspekto di la relati

Angla-Franca esis salvita. Quik signatesis la Entente Cordiale, olqua mem

se ol ne esis explicita federuro, tamen asociis strete amba landi.

En Germania, on esis konsternita, la maxim mala koshmaro di Bismarck,

esis nun realajo. Kad la «fera kancelero» esabus kapabla evitar tala

situeso se il esabus ankore vivanta ? En 1904 komencis milito inter Rusia

e Japonia, e pro ke, dum la printempo di 1905, Rusia ne standis bone e

komencis perdar la milito, la pangermanisti (alldeutschen, Germane)

judikis ke l’instanto esis oportuna por agar. Li agis forta presuri a la

263

imperiestro, ilqua, malgre lua deklari grandioza esis prefere pacema, por

ke il defiez Francia, nam ica lando konsideresis kom la febla katenringo

dil embrionatra federuro Angla-Franca-Rusa. La imperiestro do

desembarkis en Marokana urbo e proklamis la yuro di Germania komercar

libere ibe e defensar la nedependanteso di Maroko. Kompreneble, il esis

tre sucesoza e la lokala turbi aklamis lu. Ico esis stroko kontre Francia,

nam interkonsente, kun altra povoza landi di Europa (Britania, Hispania

ed Italia), ol yurizesis extensor lua influo sur granda parto de la Marokana

teritorio. Esis milito-minaco e la Germani savigis ke se la Franci deziris

salvar la paco, li mustis sakrifikar Théophile Delcassé kom ministro pri

Exterlandana Aferi. Lo esas desfacila judikar ica postulo, nam la Germani

esis justa, nome Théophile Delcassé esis danjeroza viro, agento di

Anglia, ed agis omnamaniere por kontreagar Germania omnaloke ube ico

esis posibla. Ma, altralatere, nulatempe antee onu vidis tala ultimato,

nome, ke lando postulez la revoko di ministro di adversa lando por evitar

milito. La Franci, qui timis riskoza aventuro militistal kontre Germania,

aceptis, e per la mediaco da Anglia rezolvesis ke per internaciona

konfero en Algeciras establisesez la rolo dil diversa landi koncernata.

Danke la Angla diplomacistaro (qua mem intervenigis la Usani), ita

konfero esis suceso diplomacal por Francia e falio por Germania. La

temerara pangermanisti duktabis lia imperiestro a kontreproduktiva

misago. Me ne povas anke impedesar pensar, ke, se Bismarck

entraprezabus justatempe koloniala politiko digna de Germania, tala

evento ne bezonabus ‘okurar’, nam la Germani reaktis tale parte pro ke

li esis frustrita ne posedar la imperio kolonial, quan lia dinamismo ed

entraprezemeso igis necesa a li.

Tamen, mem la militistal kasto, lore guvernanta Germania, ne deziris

irgakuste generala milito, en 1908 grava krizo havis loko en Mez-Europa

pro l’anexo di Bosnia-Hercegovina da Austria, nam Serbia asertis ke ita

regiono esis Serba provinco e devis atribuesar ad ol. Lu havis la simpatio

di Rusia, olqua volis esar la protektanto dil Slava landi. Lore, la Germani

mediacis e negociis tante habile per informar ed implikar anke la west-

Europana landi (ed anke Francia) ke la paco salvesis. Malgre lia deziro

abatar la danjeroza konkurencanto Germana, la Angli ne povis

entraprezar milito kontre lu, nam li ne havis la necesa instrumenti

militistal en ca skopo e Francia timis kombatar kontre lando (Germania),

qua havis 25 milion habitanti plusa kam ol (Germania: 65 milion

habitanti, Francia: 40 milion habitanti). Ultre lo, quale me ja skribis

supre, Germania, mem kun atakema direktanta kasto, ne deziris

irgakuste milito. La Britaniana eminentaro politikal trovis solvuro: kom

konsequo di la revoluciono-probo en Rusia dum 1905, generala revolto-

etoso aparabis che la laborista klaso en Europa, lore la Britaniana sekreta

servi organizis manifesti revolucionera sur la kontinento. Francia, quan

264

la Angli bezonis en lia federuro, esis indulgata e la manifesti ibe esis

mikra e sensignifika.

Ma en Germania, en 1910, ube esis forta opozo di la simpla populani a la

dominacanta kasto, ita manifesti havis nekredebla ampleso; en omna

granda urbi Germana esis tre multanombra manifestanti kontre la

militarismo, por la paco e plu multa demokratio. La jurnali di ta epoko

raportas ke ja nur en Berlin esis 300.000 manifestanti (probable plu

multe en la realeso) e la tota lando esis agitata per ita sedicio. Me volas