ANTOLOGIO

pluse dicar, ke, kande on redaktas ulo pri la historio di Germania

itaepoke, onu aludas la nacionalismo e la militarismo, onu tro ofte

oblivias ke esis tre forta kontrea tendenci e ke se la Germana populo

esabus mastro pri lua fato, on darfas supozar ke ol esabus prefere

pacema e demokrata. Ma, kom konsequo di ta eventi, la membri dil kasto

militistal pavoreskis e kom remediilo a tala situeso, li pensis pri la bon

anciena recepto di Bismarck, nome entraprezar milito kontre Francia. En

1911, li rikomencigis duesma Maroko-krizo, cafoye la milito semblis esar

tre proxima; la guvernerio Franca, qua volis irgakuste evitar ol, sendis a

Berlin lua maxim inteligenta ed habila politikisto e diplomacisto, Joseph

Caillaux. Ma la milito semblis preske neevitebla, kande, subite, la

Britaniani intervenis e minacis kombatar la Germani an la latero dil

Franci. La Germana guvernerio, tainstante divenis plu prudenta, e la

Angli mediacis inter la Germani e la Franci. Ici laste dicita mustis, por

salvar la paco, cedar parto di Kongolando posedata da li. La rezulto esis

iraco-explozo en Francia, pro ke ica lando perdabis teritorio dum

pacotempo, sen desvinko militistal. La Germani anke esis deceptita e

furioza pro ke li expektabis plu granda avantaji. De nun la Angli

obtenabis to quon li deziris, nome la Franci quik de ta tempo esis tante

iracoza e diveninta odioza a la Germani, ke li esis pronta a milito kontre

Germania e mem lego votesis, qua irigis til tri yari la duro dil milit-servo.

Lia-latere, la Germani kredis ke la facanto di omna intrigi kontre

Germania esis Francia, e tre enemika jurnalaro-kampanio kontre ca laste

dicita lando komencis en Germania. Cetere, en Francia la situeso esis

exakte la sama e la jurnalaro agis anke simile. Negociado tamen ankore

eventis inter Germania ed Anglia, por mantenar la paco, e la Britaniani

sendis altaranga maristo, Lord Haldane, ilqua esis Germanamika en la

skopo negociar kontrato pri la navaro e la milit-navi. Ma esis tro granda

desfido inter amba partisi, e mem Germano, konservema deputito,

nomata von Heydebrand, klamis en la Reichstag dum lucidesofulmino :

„Ni nun savas qua esas la vera enemiko!». Fine ita lastega kontakti ne

abutis.

Nun, pro ke la Angli savis ke la Franci esis rezolvita a milito, la aferi iris

rapide. En 1912-1913 eventis armizita konflikto en la Balkaniana landi

kontre Turkia (federito di Germania), por precize plufebligar ita laste

265

dicita lando, danke la intrigi e laboro dal Angla sekreta servi (Intelligence

service). Pos la sucesoza rezulto di ta entraprezo, la Franca sekreta servi

liafoye, quik de la fino dil yaro 1913, helpis Serba konspiranti preparar

atento en la skopo ocidar la tronheredonto di Austria- Hungaria, arkiduko

Franz-Ferdinand, por produktar milito implikanta Germania. La Germana

sekreta servi, qui esis ecelanta, informesis pri l’afero, ma pro ke en

Germania on deziris anke milito, li ne savigis ico dal Austriani.

Dum la printempo 1914, jurnalaro-kampanio komencis en Francia kontre

Joseph Caillaux pri qua on supozis ke il impedabis la milito en 1911. Ica

jurnalaro-kampanio, organizita dal nacionalisti, esis tre violentoza ed

atakis il en lua privata vivo. Ilua spozino anke implikesis en ita kampanio

pro ke elua letri sendita a lua spozulo, kande el esis lore nur lua

amoratino, publikigesis. El demandis rendevuo a s-ro Gaston Calmette,

direktisto dil jurnalo LE FIGARO, ube la ataki kontre el ed elua spozulo

redaktesis. Ye la 16ma di marto 1914, el pafis kontakte per revolvero

kontre Calmette, qua poka tempo pose mortis. Ico esis granda skandalo,

ma s-ino Caillaux povis tante bone justifikesar pro la ataki kontre la

honoro di elua spozo e kontre el ipsa, ke, kurtatempe ante la milit-

erupto el absolvesis. Tamen, tale, la nacionalisti e la agenti di Britania

obtenabis to quon li volis, nam pro ca afero e proceso, Joseph Caillaux

ne plus povis plear irga rolo dum longa tempo en la Franca politiko e la

armizita konflikto esis nun neevitebla e neimpedebla.

Me ne tro insistos pri la atento di Sarajevo e lua konsequi. Imperiestro

Wilhelm II esis tre hezitema e manipulata dal militisti e pangermanisti.

Il konciis ke milito esus katastrofo e grandega danjero, ma, altralatere,

il ne povis abandonar Austria-Hungaria, olqua esis la unika federito

fidinda di Germania. La Germani probis omnamaniere, adminime agar

por ke la Rusi ne partoprenez la milito e la ambasadisto di Germania en

Sankt-Petersburg, komto de Pourtalès, esforcis til la lasta instanto

mantenar kontakti, por evitar la konflikto, kun la autoritatozi di Rusia.

Vane. La Rusi ne povis e ne volis abandonar Slava populo, nam, same

kam en Germania esis pangermanisti, en Rusia esis panslavisti.

Se la Angli agabus aktive e propozabus lia mediaco, tre versimile la milito

povabus ne eventar, ma pro komprenebla motivi (la milito esis insidio