Час Вогненнага Птушкалова

– Пакуль хтосьці думаў, варта ратаваць ці не, – зрабіла красамоўную паўзу, – я знайшла чалавека сярод ахоўнікаў, спагадлівага да нас. Ён асабліва спачувае адной з дзяўчат, таму пагадзіўся дапамагчы. Вязняў не збіраюцца выпускаць. Над імі ладзяць эксперыменты – збіраюць кроў, даюць невядомае пітво, уплываюць на свядомасць дзіўнымі гутаркамі. Некаторыя сапраўды пазнікалі, таму частка вязняў зараз – дзеці. Праз два тыдні будзе самая спрыяльная ноч – пасля гарадскога свята ў гонар доўгага і шчаслівага праўлення князя. Ахоўнікі цішком перап’юцца, застанецца адзін дзяжурны – ён. Дапаможа з адной умовай. Калі дазволім далучыцца да нас.

– Хіба мы можам? – запытаўся другі голас.

Плячо, якім Бася прыхінулася да дзвярэй, занямела. Дзяўчына асцярожна ператоптвалася, спрабуючы павярнуцца на вузкай прыступцы. Нага не адчула пад сабой апоры і ухнула ўніз, гучна стукнуўшы абцасам. Галасы замоўклі, але Бася чула толькі, як тахкае зноў сэрца і б’ецца аб дрэва цела, пакуль коціцца ўніз, як на месцы кожнага ўдару запальваецца боль. Дзверы аддаляліся, прыступкі не скончваліся, і калі яна не спыніцца зараз, то да падлогі дакоціцца не Бася, а мех са зламанымі косткамі. Выцягнуўшы руку, яна ўхапілася за парэнчы. Сядзіць. Жывая. Зрэшты, відаць, ненадоўга – па выразе твару Вікторыі, што вызірнула з-за дзвярэй, можна было прачытаць няшчасны канец для недарэкі.

– Завядзіце яе ў пакой, – развярнулася і знікла.

* * *

Зала, куды прывялі Басю, была зусім не падобная да турмы, але пачувалася дзяўчына тут менавіта вязнем. Асабліва калі гетман і яго намеснік сышлі, пакінуўшы дзяўчыну самнасам з Вікторыяй. Шматлікія палічкі пры сценах, застаўленыя, закладзеныя, закіданыя кнігамі, – як жаўнеры на варце, безгалосыя, невідушчыя, небяспечныя.

– Што ты тут рабіла? – запыталася Вікця, быццам ведаючы адказ.

– Шукала цябе, – Басіна смеласць кудысьці дзелася.

– Ты падслухвала, – сумоўца падняла бровы, узляцеў і згубіўся ў зморшчынках на ілбе невялічкі шнар.

– Я хацела пагутарыць, але пачула галасы і… – што «і», Бася не ведала.

– Тады растлумач мне, як можна знайсці патаемны ход і прайсці праз замкнёныя дзверы.

– Мне падказалі, што ты ў ратушы. Хлопец, што практыкаваўся з мячом. Я не знайшла дзвярэй. Абыходзіла будынак два разы, – хацелася дадаваць дэталі, каб паверылі, даравалі і адпусцілі. – На трэці раз спатыкнулася аб каражыну. Пабачыла, што з зямлі з’явіліся дзверы. І… пайшла. А тыя, другія дзверы былі адчыненыя.

– Дурні! – прашыпела Вікця. Адышлася да акна, два разы глыбока ўдыхнула і шумна выдыхнула: – Ты чула тое, што не павінна. Вядома, ты не скарыстаеш пачутае нам на згубу. Але я вельмі прашу. Нікому. Ні слова. Нават у сне – маўчы.

Бася старанна заківала галавой.

– А зараз распавядзі, што прывяло цябе. Нешта важнае, калі Лёс дапамог, – голас Вікторыі памякчэў, забруіўся цёплай і мяккай вадой.

– Я хачу ведаць, якая справа мне наканаваная.

Вікця ўсміхнулася так ласкава, быццам і не яна колькі хвілін таму размазвала па сценцы тонкім слоем дарослых людзей, як сметанковае масла па скібцы хлеба.

– Каб зразумець, хто ты, трэба высветліць, хто твой прабацька ці прамаці. Ад яго ці яе ты атрымліваеш знешнія якасці, рысы характару, а таксама пераймаеш справу жыцця, да якой імкнецца тваё сэрца.

Вікця даставала з палічкі адну за адной велізарныя кнігі з пацямнелымі няроўнымі краямі старонак. Прагартаўшы, без усялякага трымцення перад рэліквіяй адкідвала кнігу на стол і хапалася за наступную, пакуль нарэшце чарговая не зацікавіла яе. Бася зачаравана глядзела на руку – тонкую, даўгімі пальцамі, якія плаўна перабіралі паперы. Над адной з апошніх старонак рука замёрла. Погляд утаропіўся ў нешта, і гэтае нешта яго не адпускала. Бася зніякавела. Хацелася ўскрыкнуць «Што? Штотам?!» Але было страшна.

Вікторыя загарнула кнігу – застагналі старонкі.

* * *

Сэнсу ў такім існаванні не больш, чым вады ў камені. Кожны ў паселішчы мае ролю, справу, якую за яго ніхто не зробіць. А Бася тунькалася ад чалавека да чалавека: распытвала, назірала, выслухоўвала. Вось толькі роспыты, тлумачэнні, спробы былі фонам, нагодай адчуць, як на Басю глядзяць, што пра яе думаюць, якое месца падрыхтавалі ёй людзі ў сваім жыцці, у паселішчы, у новым Свеце, які яны калі-небудзь пабудуюць. І кожны раз бачыліся крышталікі лёду ў вачах, чуліся вострыя лёзы ў голасе, прыдумлялася пагарда ў заўвагах. І Бася абяцала пайсці ў вучаніцы да першага чалавека, які паглядзіць на яе без холаду і паблажлівасці.