Читаем Esperanto sen antaujughoj полностью

Esperanto sen antaujughoj

Tria antaujugho: "Esperanto ne estas utiligebla kiel scienca lingvo. En Esperanto ne ekzistas scienca literaturo, nek sciencaj terminaroj, kaj neniu sciencisto uzas Esperanton. Esperanto ne havas, ekzemple, la flekseblecon kaj la precizecon de la germana, nek la grandan disvastighon de la tradiciaj sciencaj lingvoj."

* * *

Unue oni diru, ke la scienca esprimmaniero estas multe pli simpla ol la literatura, char la celo de la sciencisto estas la vero kaj ne la arto. Tial lia stilo devas esti klara, konciza, objektiva, preskau sen figuroj. Se Esperanto kapablas esti tauga lingvo por la esprimo de la Arto (vidu p-on 8), estas evidente ke ghi kapablas ankau esprimi la Sciencon, kies lingvaj necesoj estas multe pli simplaj ol la artaj. Kompreneble la Scienco havas, krom la komuna, apartan vortaron, sed okazas ke tiu apartajho formighas lau sistemo simila al la esperanta: pere de internaciaj radikoj devenintaj precipe de la latina kaj malnova greka lingvoj. Estas sufiche legi kelkajn naciajn sciencajn tekstojn por vidi, ke scienca esprimmaniero estas multe pli facile komprenebla ol literatura stilo, tial ke ghi jam estas, pro sia internacieco, kvazaua Esperanto.

Due oni aldonu, ke Esperanto kaj ghia literaturo rilatas al la scienco ankau pasive, t. e. kiel objekto de sciencaj esploroj, kiuj atingas la publikon pere de eldonado au unue kiel disertacioj por doktorigho prezentataj al universitatoj. Inter chi lastaj ni menciu: "Vijf Kunsstalen" ("Kvin Artlingvoj"), verkita en la nederlanda, de W. J. A. Manders (eldonis J. Muusses, Purmerend, Nederlando, 1947); kaj "The Esperanto Language as a lilerary medium" ("La Esperanta lingvo kiel literatura esprimilo"), 1971, Margaret G. Hagler, anglalingva disertacio prezentita al la Universitato de Indiana, Usono, por doktorigho pri kompara literaturo.

Kaj jen fakto plej grava: ekzistas scienca fako kies objekto estas precize "la lingvistika studo de Esperanto": ghi nomighas "Esperantologio". En ghi estas nepre legindaj la libroj (verkitaj en la Internacia Lingvo): "Interlingvistiko kaj Esperantologio", de d-ro W. J. A. Manders, kaj "Lingvo kaj vivo", de prof. Gaston Waringhien.

* * *

Ke Esperanto povas esti uzata kiel scicnca lingvo oni prefere pruvu per rekta maniero. Oni konsideru ekzemple la sciencon pri la lingvaj reguloj: gramatiko. Jen kelkaj ghiaj komunaj vortoj en la portugala lingva kaj la responda esperanta traduko:

fonetica

fonema

vogal

consoante

semivogal

ditongo

tritongo

hiato

acento

ortografia

apostrofo

sinais de pontuacao

morfologia

radical

afixo

formacao das palavras

derivacao

composicao

substantivo

genero

numero

grau

artigo

adjetivo

comparativo

superlativo

numeral

pronome pessoal

pronome possessivo

pronome demonstrativo

pronome indefinido

pronome relativo

pronome interrogativo

verbo

adverbio

preposicao

conjuncao

interjeicao

sinonimo

antonimo

homonimo

paronimo

analise morfologica

sintaxe

analise sintatica

oracao

periodo

sujeito

predicado

predicativo do sujeito

predicativo do objeto

objeto direto

objeto indireto

adjunto adverbial

vocativo

oracao coordenada

oracao subordinada

oracao principal

fonetiko

fonemo

vokalo

konsonanto

duonvokalo

diftongo

triftongo

hiato

akcento

ortografio

apostrofo

interpunkciaj signoj

morfologio

radikalo

afikso

vortfarado

derivado

kunmetado

substantivo

genro

nombro

grado

artikolo

adjektivo

komparativo

superlativo

numeralo

personpronomo

posedpronomo

montra pronomo

nedifina pronomo

rilatpronomo

demandpronomo

verbo

adverbo

prepozicio

konjunkcio

inierjekcio

sinonimo

antonimo

homonimo

paronimo

morfologia analizo

sintakso

sintaksa analizo

propozicio

periodo

subjekto

predikato

subjekta predikativo

objekta predikativo

rekta objekto

nerekta objekto

cirkonstanca komplemento

vokativo

kunordigita propozicio

subordigita propozicio

chefpropozicio

Kaj nun jen kelkaj komunaj frazoj el la gramatiko, en la portugala kaj Esperanto:

"O adjetivo concorda com'o substantivo."

La adjektivo akordighas kun la substantivo.

"Verbo intransitivo e aquele que exprime uma acao ou estado que nao passa do sujeito a nenhum objeto."

Netransitiva verbo estas tiu, kiu esprimas agon au staton kiu pasas de subjekto al neniu objekto.

"Usa-se o til para indicar a nasalizagao."

Oni uzas la tildon por indiki la sonan nazigon.

"A metafora consiste em usar uma palavra num sentido diferente daquele que Ihe e proprio."

Metaforo konsistas en la uzo de vorto kun senco malsama ol tiu, kiu estas propra al ghi.

"O sc no interior do vocabulo biparte-se, ficando o s numa silaba e o c na silaba imediata."

Sc ene de vorto dividighas: la s restas en silabo, kaj la c la c en la apuda silabo.

Tiu esprimivo de Esperanto okazas kaj en gramatiko kaj en chiuj aliaj sciencoj, sed estus tre tede por la legantoj se ni trolongigus la ekzemplaron. Tamen ni konsideru ankorau malgrandan liston kun nomoj de bestoj, plantoj kaj kemiaj elementoj por ke ni vidu la respondecon inter iliaj esperantaj kaj sciencaj nomoj au simboloj.

Esperanto

Sciencaj nomoj au simboloj

bufo

leono

hieno

elefanto

tigro

aligatoro

dazipo

tapiro

antilopo

brasiko