Esperanto sen antaujughoj

(*) La korespondado en Esperantujo estas tiel vigla, ke adepto el San-Paulo publikigis en la gazeto "Heroldo de Esperanto" anonceton pri korespondpeto kaj, ricevante sekve po 7 au 8 leterojn tage, post unu semajno decidis respondi por informi, ke estas neeble al li korespondi kun chiuj interesatoj, pro ilia tro granda nombro.

La numero de la 1-a de Majo 1975 de "Heroldo" publikigis leteron de leganto, sugestantan al la esperantistoj, ke novjaraj bondeziroj estu faritaj pere de anonceto en esperanta gazeto, por shpari tempon kaj monon al la sendantoj kaj eviti troan sharghon al la internacia poshto. La subskribinto informis, ke pro la lasta novjaro li ricevis pli ol 300 kartojn...

(**) Kiel oni vidas, ghis nun efektivighis neniu Universala Kongreso en Sud-Ameriko. Tamen shajnas, ke alproksimighas la tempo ankau por tio. Brazilo estus natura kandidato por gastigi la 1-an UK-on en la kontinento, pro siaj nuna nacia progreso, politika paco, relativa forteco de la enlanda Esperanto-movado kaj sukceso de la naciaj Esperanto-seminarioj.

2.8. Neniu el la pluraj lingvoprojektoj estas pli tauga, ol la vivanta lingvo Esperanto

Oka antaujugho: "Se artefarita lingvo estus vere utila, tiam ni devus elekti inter diversaj artefaritaj lingvoj, kelkaj el kiuj estas pli bone konstruitaj ol Esperanto. Interlingua, ekz., estas tuj komprenebla por plejparto da personoj, dum Esperanto, pro sia arbitra radikelektado, stranga ortografio kaj siaj kontrausciencaj pluraloj en "j", aspektas fremde."

* * *

Kiuj estas la diversaj artefaritaj lingvoj krom Esperanto? (*)

Ido, Occidental (nun propagandata sub la nomo "Interlingue") kaj Interlingua. Krom tiuj farighis multaj aliaj provoj, sed ili malaperis el la mondlingva scenejo.

Ido, aperinta en 1907, estas iu Esperanto "reformita". Cetere la nomo "Ido" mem ne estas io alia ol esperanta sufikso kun la signifo de "filo". Jen la modifoj faritaj de Ido, lau la libro "Planlingvaj problemoj", de William Gilbert, paghoj 20, 21:

- La supersignitaj literoj estas forigitaj (c^ kaj s^ farighas respektive ch kaj sh k. t. p...), kaj la alfabeto estas tiu de la angla kaj romanidaj lingvoj (oni retrovas q, w, x, y, samkiel en Occidental kaj Interlingua).

- La adjektivo estas nevaria en la pluralo.

- La pluralo estas indikata per la vokalo -i anstatau la finajho -o de la singulara substantivo. Ekz.: domo,

domi (domio, domoj).

- La akuzativo estas uzata nur en maloftaj okazoj.

- Diference de Esperanto, la konjugacio posedas 3 infinitivojn, -ar, -ir, -or, kaj pasivan formon je -es (legesas: estas legata);

- La vortaro, unuavide, estas grandparte simila al tiu de Esperanto.

Malgrau tiu shajna simileco Ido kaj Esperanto bazighas sur principoj kontrauaj inter si. Tiurilate oni legu la suban resumon de la artikolo en "Enciklopedio de Esperanto" — Ido kaj Esperanto, de E. Grosjean Maupin:

1. Praktikeco. Por Zamenhof, tio, kio en la teorio shajnas tre bona kaj trovas aprobantojn, en la praktiko ofte havas nenian signifon. Male Ido celas lingvon konforman al nure teoriaj principoj, lingvon idealan kaj teorie perfektan.

2. Facileco. Por Zamenhof estas nepre necese, ke la lingvo estu eksterordinare facila kaj li rigardas la internaciecon de la vortaro nur kiel unu el la uzeblaj diversaj rimedoj por atingi la plej grandan facilecon. Male Ido rigardas la internaciecon de la vortaro kiel la plej superan kaj esencan regulon de la internacia lingvo.

3. Facileco por chiuj. Lau Zamenhof, la lingvo devas esti kiel eble plej facila por chiuj, ech por nekleruloj. Ido atingas la tujan kompreneblecon — sed nur de poliglotoj.

4. Regulo de la "ghusta mezuro". Zamenhof aplikas ghin al chiuj principoj, kiuj devas regi internacian lingvon, kontentigante ilin chiujn lau mezuro de ebleco (logikecon, naturecon, vivipovecon, flekseblecon, sonorecon ktp.). Li malkonsilas la tro grandan logikecon: "Char la tuta esenco de lingvo estas bazita antau chio sur interkonsento, tial komuna ghisnuna uzado devas ludi pli gravan rolon ol seka teoria logikeco." Obeante al la "ghusta mezuro", Zamenhof atribuis kelkfoje al la radikoj pli ol unu signifon, kvankam li preferis ilian unusignifecon.

Male, Ido konstante atentas nur la teorian rigidan logikecon, malpermesante la plursignifecon de la radikoj kaj vortoj.

Malgrau la pretendo de la autoroj de Ido — krei iun Esperanton "plibonigitan" — la vivo jam eldiris sian verdikton: "Ido nun preskau ne ludas rolon sur la mondlingva scenejo" (William Gilbert, en la citita verko, p. 17).

* * *