Esperanto sen antaujughoj

honesta malhonesta

* * *

3.3.9. "Broso, martelo ktp, unuflanke, kaj kombilo, tranchilo ktp. aliflanke."

* * *

La sufikso -il-, kiu esprimas instrumenton, estas sendube oportuna, char ghi simpligas la lernadon de la vortaro. Tamen ghia uzo ne povas gheneralighi, char male la lingvo ighus tro logika, peza kaj neklara. Chu estus avantagho uzi kushilo, sidilo kaj skribilo, anstatau lito, segho kaj krajono?

La. samo okazas al la prefikso mal-. Oni uzas alta, malalta; bona, malbona; helpi, malhelpi, flanke de jes, ne; acheti, vendi; komenci, fini.

Ni memoru, ke Zamenhof, observante, ke la esenco de iu lingvo bazighas sur konvencio, do sur la komuna uzo, malkonsilis la troan logikecon kaj subordigis chiujn principojn, kiuj devas regi internacian lingvon, al la regulo de la "ghusta mezuro" (oni legu paghon 14).

* * *

3.3.10. "Kelkfoje ech progresintaj esperantistoj hezitas inter la uzo de la sufikso -ec- kaj de la simpla finajho -o."

* * *

Por respondi al tiu kritiko, ni transskribu la informojn de PIV sub la artikolo -ec-:

"Sufikso esprimanta abstraktan ideon de kvalito au stato: moleco, blankeco, boneco, beleco, certeco, soleco, infaneco, homeco, regheco...

"Rim. 1. Proprasence, post adjektivaj radikoj, la o-formo signifas la abstrakton, la ec-formo kvaliton: oni do evitu chi tiun lastan, kiam temas ne pri ies kvalito: mi ne havis la eblon fughi; bono kaj vero renkontighas; li amas la novon. Male, oni chiam povas uzi la o-formon, kiu estas resuma, sinteza finajho: kie estas la furiozo de la premanto?; sagho de homo lin faras pacienca.

* * *

3.3.11. "La sendependeco de la afiksoj ne havas praktikan valoron" (Bodmer).

* * *

Kritiko absolute maltrafa, char la sendependeco de la afiksoj, tial, ke ghi permesas plirichigi kaj elastigi la idiomon, sen trosharghi la memoron, estas ghuste unu el la bonegajhoj de Esperanto. Jen kelkaj ekzemploj de vortoj derivitaj de: a. izolitaj afiksoj: acha, aro, are, ajho, ano, ebla, eblo, eble, eco, eksa, inda, praa ktp; b. kunmetitaj afiksoj: eksigi, eksighi, ereto, idaro, estraro ktp.; c. prepozicioj plus afiksoj: alighi, anstatauigi, senigi, antauajho ktp. (vidu che "Esperanto sem Mestre", F. V. Lorenz, de p. 234 ghis 237).

* * *

3.3.12. "La multsenceco de la prepozicio de".

* * *

Ankau en la portugala la prepozicio de havas multajn sencojn.

En Esperanto, per pluraj manieroj oni povas eviti tiun multsencecon:

a) anstatauigante de, se eble, per pli preciza prepozicio (en, el, pri, por, super kc): la kongreso en Goteborg; la fruktoj el la ghardeno; la problemo pri la senarmigho; la preparoj por la festo; la ministro akceptis la honorprotektecon super la kongreso ktp.;

b) anstatauigante de per ekde, de post au detempe de, kiam oni devas esprimi la punkton de la tempo, kie komencighas ago: redonu al shi chiujn elspezojn de la kampo de post la tago, kiam shi forlasis la landon; li estas batalisto detempe de siaj plej junaj jaroj; chi tiu knabino loghas che ni ekde sia naskigho;

c) anstatauigante de per deloke de, kiam oni devas esprimi la punkton de la spaco, kie komencighas ago: mezuru la koridoron deloke de la pordo;

ch) anstatauigante de per disde post pasiva verbo montranta malproksimighon: de la amaso li estis apartigita disde mi;

d) anstatauigante de per fare de au far, kiam oni devas samtempe esprimi la subjekton kaj la objekton de substantiva ago: nutrado de la infanoj fare de ilia patrino (au: far ilia patrino).

Chiuj tiuj ekzemploj estis transskribitaj el PIV (artikolo "de") au el "Esperanto sem Mestre", P. V. Lorenz, p. 186.

(*) La tabeloj de la korelativaj vortoj estis transskribitaj el la verlco "ABC d' Esperanto", de G. Waringhien, p-oj 20 kaj 23.

3.4. Kritikoj pri la vortaro

3.4.1. "Arbitro en la elekto de multaj radikoj" (Burney).