…І цуды, і страхі (зборнік)

Чалавек суіснаваў у прасторы разам з безліччу нежывых рэчаў, саграваў іх сваёй прысутнасцю, даваў усяму знаёмаму-незнаёмаму не назвы, а менавіта імёны. Чалавек выяўляў праз гэта сваё асабістае стаўленне да навакольнага свету, пашыраючы навонкі свой уласны міф. Ён нібыта ўтвараў праз гэта своеасаблівы зачур, каб схавацца ад неабдымнасці, невядомасці, а часам і варожасці навакольнага свету. Для большасці тагачасных людзей жыццё абмяжоўвалася ўскрайкам лесу на даляглядзе, цёмныя нетры якога ажыўляліся і саграваліся, рабіліся фактам чалавечай гісторыі праз імёны, якія даваліся ўсялякаму прыроднаму знаку, кавалку зямлі, нават берагу ракі, што быў адрозны ад іншага. Калі гэта было балота, дык Дзікае, Крывое, Шырокае, Мшонае, Ваўчынае, Зачалае, Белае, Савінае, Кажанскае, Кіслінае… Калі лог, дык Бабровы, Вялікі, Глыбокі, Каменны, Срэбны. Калі лес – Салаўіны, Чорны, Ясны. Гай, пушча – Грыбаўшчына, Бацяжынскі, Кругляк, Лугагай Верадоўскі, Хомек Востраў, Голасавы, Барок. Калі ж урочышча – Бабіна вада-Букрыйная гара, Баран, Воранава, Елавец Гарохавішча, Жабавода, Кажушок, Калюгі, Карчаваціцы, Лызанос, Пад высокай гарой, Пад дубам Чарнаснетам, Пад пнём дубовым, Панядзелькаўшчына, Сутаны, Турава, Лысы камень, Камень вялікі, Ласкавы куст, Чармены ручай, Чарневы брод, Чорнае калена, Чорная лужа, Сіняя лужа, Грэйботкі, Багна нікчэмная, Папова горка, Ізбішча, Верх залаты, Дрыгінь, Ганезы, Старына вялікая, Крыніца, Крыўцы, Глыбокая даліна, Верх ялінкі, У бярозавага мастка. У Менску ды каля яго – урочышча Дзмітроўская горка, У сосен радовых, Ляхавая лука…

Праз назву маёнтка магла нават выбухнуць спрэчка сярод шляхты, бо, з аднаго боку, адстойваўся старадаўні звычай, а з другога – рознныя назвы аднаго і таго ж месца дазвалялі скарыстаць юрыдычную казуістыку, каб, прыкладам, не прыняць ад вознага позвы, дзе пазначаная іншая назва маёнтку. Вось фрагмент тыповай спрэчкі між шляхты праз назву маёнтку: …але дей тое имене мое, што ты зовеш Рымковщиною, то ест Стойдеревщына, я его иначей не зову и меноват не могу, одно так, яко од власных отчычов панов Стойдеревов яко ж и тепер названа ест имене Стойдеревское. Абы теж яко колвек иначей хто звати хотел, толко то ест власное имене мое отчызное, названое Стойдеревское…

Маёнтак Мехава мог называцца таксама Мехаўскім, а яго жыхары – мехаўлянамі.

Імёны даваліся ніўкам, грунтам, шнурам ад імёнаў іх гаспадароў і іх продкаў: Ахрэмаўшчына, Шушчэўская, Яноўская, Калеснікава… Нават пустая валока мела назву – Хролаўшчына. Вязніца ў Менску мела сваё імя – Дубоўка ці, магчыма, Дыбоўка – ад «дыбы». Тое самае і менскія дамы – Гурыноўскі, Ясеньскі, Вільчаковы. А таксама масты – Нізкі, Вялікі.

Я бачу гэтыя імёны, запісаныя ў старыя архіўныя кнігі, я чую іх, нібы старадаўнюю музыку.

Вяселле

Усялякі час пакідае пасля сябе значна больш слядоў сваіх пакутаў, чым свайго шчасця

Ё. Хёйзінга

Адной са значных падзеяў у прыватным жыцці сярэднявечных людзей было вяселле (веселе, свадба, венец, шлюб). Вось калі выкладаліся значныя грошы на пачастункі й пітво гасцям, заключаліся дамовы паміж двума бакамі, апраналіся найлепшыя строі… У перадсвяточную карусельную віхуру ўцягвалася безліч людзей: сваты, бацькі, маткі, дзяды, святары, швагры, браты і сёстры родныя ды стрыечныя, цешчы, цесці, сястрынцы, братанкі, падчаркі, цётухны, дзяціны, рабяты малыя, карацей, уси мужы, братя, або близкия, прыяцелі палюбоўныя, суседы околичные, жонкі служэбныя, дзеўкі сянныя, моладцы, кухары, півавары…

Свята пачыналася, жаніх ехаў па маладую, вясельны паязд вяртаўся ў дом, прыязджалі ды сядалі за стол госці. У залежнасці ад гаспадаровай заможнасці гасцей частавалі і трактавалі рознымі речами стравными. На вясельныя сталы выстаўляліся: гусі, куры, мяса ялавічнае, свіное, вепруковае, кілбасы, сала, сыры углястые, селядцы, шчупакі вялыя ды іншыя рыбы, масла, пірагі, хлябы-калачы, агуркі салёныя і капуста з кадак, рэпа і морква з бочак, салянка, цыбуля, часнок, белы гарох, мак, яблыкі, грушы, яблычны квас, а найважнейшымі пачастункамі, вядома, былі мёд, піва ды гарэлка аквавіта, якія прыгадваюцца бочкамі, вёдрамі, лаханкамі вялікімі, квартамі. Варылі гэтыя напоі загадзя ў адмысловым начынні: мядзяных гарэлачных і піўных катлах.