…І цуды, і страхі (зборнік)

Па-іншаму скончылася падарожжа баярына Храмея, які, едучы з Новагрудка от пана своего… посланым до Оршы, до дому своега и трафилосе дей ему, в товаристве ехати в дорозе килько миль з земенинам Василем Тихоновичом. У гасподзе Яраша Зяньковіча ў Менску, дзе спадарожнікі спыніліся разам, таварыш знік, пакінуўшы баярына Храмея на палове дарогі без аніводнага гроша. Так злучалися в дорозе і іншыя пешыя і конныя…

Найбольш цярпелі ліха на дарозе частыя наведнікі карчмы, аматары бяседы і учты. Найчасцей яны заставаліся жывыя, але ж абрабаваныя дарэшты. Падданы Гаўрыла з Азарыч скардзіўся ў судзе: Калита з мяне знята недавных часов злодейским обычаем, то ест в пост теперешний великий. На третей недели у пятницу ишолом з места Слонимского пьяный и заснулом на дорозе… то так дей пьяного и спячого обрано мя, знята тая калита, а в калите копа грошей, гребень, хустка, а сермяг знято две, которую дей калиту купилом в мещанина слонимского Ивашка Кузютича…

Цярпелі і больш заможныя людзі і ўсё з тых жа прычын. …Прыехал по потребе пана Крыштафа Граевского с пенезми… закупуючи лесов на выробление попелов… а так не моглом дей торгу жадного вчинити… с тыми пенезми назад до Подляша поехал, и переехавши место Тимковичи и село Тимковское, яко будучи человек подпилый, попустившиконясвоегона полеблизкодорогиКлецкое… ниж ми дей неякий земенин… надехавши до мене гдем спал, з оного коня моего знял седло з сумками, в которых сумках было петдесят золотых чирвоных, кошуль две простых тонких, ручников три, одни коленский, другий просты, шыты белю, третий простой, в котором ручнику тые злотые были, нож жолтый угорский, а тревики новые при седле, гермяк чорного сукна утержинового…, ощеп козацкий, узда, то все забравши и до себе на воз побрал и с тым уехал…

Ахвярай на дарозе былі не толькі людзі, коні, але і іншыя жывёлы. Адзін з такіх нетыповых выпадкаў таксама трапіў у актавыя запісы. Цівун маёнтку Хажова харужынай ашмянскай Гальшкі Ясенскай Мікола Урбановіч …перенемшы на дарозе, которая идеть з Лебедева до села панов Головничов, прозываемого Мойсич, вепра кнореза у семи годох, который бег з села Мойсич, там же на той дорозе, он нет ведома для которое причыны перенемшина смерть забил… Чаго толькі ні ўпісваў замкавы пісар у судовыя кнігі! Нават вепрука-сямігодка, што шпацыраваў па пыльнай вясковай дарозе. Чыясьці ўласнасць – чыясьці здабыча.

Што за краявіды адкрываліся вачам падарожніка падчас ягоных вандраванняў? Найчасцей лясы, раўніны, пагоркі на даляглядзе, ямы-ямища, речки-речыща, сажовки, балоты, озерыща, млыны, корчмы пры дарозе, над рэчкаю стажорышчы сенныя і патруху каля іх, абарончыя башты, дубовыя і бярозавыя гаі, сеножать… лежачую в окрузе пущъ, ды самотныя агромністыя валуны, якіх багата было раскідана па прасторах нашае зямлі. Трапляліся вялізарныя дрэвы-магуты, на некаторых з якіх былі покладены крыжы и натесы. Так, зрубленая ў лесе бортная хвоя была так рожаиста, иж, лежачая, ест по груди чоловеку рослому…

Штосьці цешыла вока, штосьці прымушала здрыгануцца. Так, баярын Ян Шымановіч, едучы добровольной дорогой з места Менска идучою мінуў шыбеніцу, непадалёк Кіслінага балота.