Քաջարի զինվոր Շվեյկի արկածները

Հոժարականը շունչ քաշեց ու շարունակեց.

— Զիվորական մինիստրության հրատարակությամբ լույս է աեսել մի գիրք, անունը «Drill oder Erziehung»^[42], որից Դաուերլինգը իմացել է, թե զինվորների վրա պետք է ներգործել տեռորով, ըստ որում հաջողության աստիճանը կախված է տեռորի աստիճանից։ Դաուերլինգն այդ սկզբունքն ընդունեց և դարձրեց գործունեության հիմք և հասավ մեծ հաջողությունների։ Նրա գորգոռոցները չլսելու համար զինվորներն ամբողջ զորամասերով զեկույցներ էին ներկայացնում, թե հիվանդ են, մի բան, որը, սակայն, հաջողություն չէր ունենում։ Հիվանդության զեկույց ներկայացնողը ենթարկվում էր երեք օրվա «verschärft»^[43]-ի։ Ի դեպ, ձեզ հայտնի՞ է, թե ինչ ասել է խիստ կալանք։ Ամբողջ օրը ձեզ վազվզեցնում են վարժադաշտում, իսկ գիշերը կարցեր նստեցնում։ Այդպիսով, Դաուերլինգի վաշտում այլևս հիվանդ մարդ չկար։ Նրա վաշտի բոլոր հիվանդները նստած էին լինում կարցերում։ Զինավարժությունների ժամանակ Դաուերլինգը պահպանում է զորանոցային անկաշկանդ տոնը, սկսում է «խոզ» բառից և վերջացնում կենդանաբանական հանելուկային «խոզաշուն» տերմինով։ Սակայն նա ազատամիտ է և զինվորներին ընտրության ազատություն է ընձեռնում։ Օրինակ, ասում է. «Ընտրիր, փի՛ղ, ռեխիդ հասցնե՞նք թե երեք օրվա խիստ կալանք նշանակենք»։ Եթե զինվորն ընտրում է երեք օրվա խիստ կալանքը, ապա Դաուերլինգը ի հավելումն դրա երկու անգամ խփում է նրա ռեխին և որպես բացատրություն ավելացնում, «Վախենում ես կնճիթդ վնասվի՞, վախկոտի մեկը, իսկ ի՞նչ կանես, երբ որոտա ծանր հրետանին»։ Մի անգամ նորակոչիկներից մեկի մի աչքը հանելուց հետո նա արտահայտվեց այսպես. «Pah, was für Geschichten mit einem Kerl, muss so wie so krepieren»^[44]։ Նույնն էր ասում և ֆելդմարշալ Կոնրադ ֆոն Գետցենդորֆը. «Die Soldaten müssen so wie so krepieren»^[45]։ Դաուերլինգի ամենասիրած և ամենաարդյունավետ միջոցը նրա դասախոսություններն են, որոնց նա լսելու է կանչում բոլոր չեխ զինվորներին։ Նա նրանց համար խոսում է Ավստրիայի ռազմական խնդիրների մասին, գերազանցապես կանգ առնելով զինվորական ուսուցման ընդհանուր սկզբունքների վրա, իսկ այդ սկզբունքներն են՝ շտանգլիից մինչև գնդակահարելը կամ կախելը։ Ձմռան սկզբներին, հոսպիտալ ընկնելուցս առաջ, մեզ զինավարժության էին տանում տասնմեկերորդ վաշտի մոտ գտնվող վարժադաշտը։ «Ազատ» հրամանը տալուց հետո Դաուերլինգը չեխ նորակոչիկներին դիմում էր այսպիսի ճառով.

— Ես գիտեմ,— ասում էր նա,— որ դուք բոլորդ սրիկաներ եք և հարկավոր է ձեզ խելքի բերել։ Ձեր չեխերեն լեզվով դուք մինչև կախաղան էլ չեք հասնի։ Մեր գերագույն գլխավոր հրամանատարն էլ գերմանացի է։ Լսո՞ւմ եք, գրո՛ղը տանի, nieder!^[46]։

Բոլորը պառկում էին, իսկ Դաուերլինգը նրանց առաջ գնում-գալիս էր և շարունակում իր ճառասացությունը. «Ասել են՝ «պառկիր», ուրեմն պառկիր։ Պառկիր, թեկուզ և սատկես այդ ցեխի մեջ։ «Պառկել» հրամանը գոյություն ուներ դեռևս հին հույների օրոք։ Այն ժամանակ զորակոչվում էին տասնյոթից մինչև յոթանասուն տարեկան բոլոր անձինք և նրանք զինվորական ծառայության ամբողջ երեսուն տարին անց էին կացնում դաշտում։ Խոզերի պես չէին թավալվում զորանոցներում։ Այն ժամանակ հրամանի լեզուն էլ միասնական էր ամբողջ զորքի համար։ Թող մեկնումեկը փորձեր էտրուսկերեն խոսել։ Հռոմեական պարոն սպաները նրանց մերը կլացացնեին։ Ես ևս պահանջում եմ, որ դուք բոլորդ ինձ պատասխանեք գերմաներեն, այլ ոչ թե ձեր տխմար լեզվով։ Տեսնո՞ւմ եք որքան հաճելի է ցեխի մեջ պառկել։ Հիմա պատկերացրեք, որ ձեզնից մեկնումեկը այլևս չցանկանա պառկել և վեր կենա։ Ի՞նչ կանեի ես այդ ժամանակ։ Կոլորեի շուն շանորդու ծնոտը, քանի որ նրա արածը համարվում է աստիճանահարգության խախտում, խռովություն, չենթարկվելու, զինվորի պարտականությունները չկատարելու փորձ, կանոնադրության ու կարգապահության անտեսում, առհասարակ ծառայական հրամանների զանցառում, որից հետևում է, որ այդ սրիկային սպասում է կախաղան և «Verwirkung des Anspruchs auf die Achtung der Stangagenossen»^[47]։

Հոժարականը լռեց և, ըստ երևույթին, պաուզայի ընթացքում զորանոցային կյանքին վերաբերող մի նոր թեմա գտնելով, շարունակեց.

— Այս դեպքը, որ պիտի պատմեմ, պատահել է կապիտան Ադամչիկի օրոք։ Ադամչիկը չափազանց անտարբեր մարդ էր։ Նստում էր գրասենյակում խաղաղ խելագարի պես ու նայում դատարկ տարածությանը, կարծես ասելով. «Կերե՛ք ինձ, ճանճեր ու մոծակներ»։ Աստված գիտե, թե ինչ էր մտածում գումարտակային զեկույցի ժամանակ։ Մի անգամ տասնմեկերորդ վաշտի մի զինվոր գումարտակային զեկույցի ներկայացավ, նրան գանգատվելով, թե երեկ պրապորշչրկ Դաուերլինգը իրեն չեխական խոզ է անվանել։

Այդ զինվորը պատերազմից առաջ եղել էր կազմարար, իր ազգային արժանապատվությունը պահպանած բանվոր։ «Հը՛մ, այդպիսի բաներ…— կամաց ասաց կապիտան Ադամչիկը (նա միշտ էլ շատ կամաց էր խոսում)։— Այդ բանը նա ասել է երեկ երեկո փողոցո՞ւմ։ Հարկավոր է իմանալ, թե արդյոք դուք զորանոցից դուրս գալու թույլտվություն ունեցե՞լ եք։ Abtreten!^[48]»։

Մի որոշ ժամանակ անցնելուց հետո, կապիտան Ադամչիկը բողոքատուին կանչում է իր մոտ։ «Պարզված է,— ասում է նա ցածր ձայնով,— որ այդ օրը ձեզ թույլատրված է եղել մինչև իրիկվա ժամը տասը զորանոցից բացակայել։ Հետևապես, դուք պատիժ չեք կրի… Abtreten!»։ Այդ օրվանից, սիրելի ընկեր, կապիտան Ադամչիկը արդարամիտ մարդու համբավ էր վայելում։ Բայց ահա նրան ռազմաճակատ ուղարկեցին, իսկ նրա տեղը նշանակեցին մայոր Վենցելին։ Ազգային հալածանքի գործում սա մի իսկական հրրեշ էր, որը, և, ի վերջո, կարողացավ գերազանցել նույնիսկ պրապորշչիկ Դաուրելինգին։