Քաջարի զինվոր Շվեյկի արկածները

— Այս անցման ժամանակաշրջանում զինվորներն առանց այն էլ սակավ են դուրս գնում։ Գլխավորը, ընդգծում եմ, քունն է։ Քունը մարդու կազդուրում է գալիք երթերի համար։ Քանի դեռ զինվորները գնացքի մեջ են, պետք է հանգստանան։ Եթե վագոնում բավականաչափ տեղ չկա, զինվորները քնում են հերթով։ Զինվորների մեկ երրորդը հարմար տեղավորվում է վագոնում և քնում ժամը իննից մինչև կես գիշեր, իսկ մնացածները կանգնում ու նայում են նրանց։ Այնուհետև, երբ առաջիններն իրենց քունն առնում են՝ տեղը զիջում են երկրորդ մեկերրորդին, որը քնում է կես գիշերից մինչև առավոտվա իննը։ Երրորդ խումբը քնում է ժամը երեքից մինչև վեցը, այնուհետև՝ արթնացում, և զորամասը գնում է լվացվելու։ Գնացքն ընթանալիս վագոնից չցա-ա-ատ-կել։ Պարեկներ նշանակել, որպեսզի զինվորները գնացքն ընթանալիս ցած չցա֊ա-ատ-կե՛ն։ Եթե զինվորի ոտքը կոտրում է թշնամին,— գեներալը ձեռքով խփեց իր ոտքին,— դա արժանի է գովեստի, բայց եթե գնացքն ամբողջ թափով ընթանալիս զինվորը ցատկելով հաշմանդամացնում է իրեն, ապա դա ենթակա է պատժի։ Եվ այսպես, ուրեմն, սա ձեր գումարտակն է,— դիմեց նա կապիտան Սագներին, դիտելով զինվորների քնատ կերպարանքները։ Շատերը չէին կարողանամ իրենց զսպել և, հանկարծակի քնահարամ եղած, հորանջում էին գիշերվա թարմ օդում։

— Սա, պարոն կապիտան, բացբերանների գումարտակ է։ Զինվորները ժամը իննին պետք է քնեն։

Գեներալը կանգ առավ տասնմեկերորդ վաշտի առաջ, որի ձախ թևում կանգնել ու բերանբաց հորանջում էր Շվեյկը։ Քաղաքավարության համար նա բերանը ձեռքով ծածկել էր, բայց ձեռքի տակից այնպիսի բառաչ էր լսվում, որ պորուչիկ Լուկաշը վախից դողում էր, թե մի գուցե գեներալը Շվեյկի վրա ուշադրություն դարձնի։ Նրան թվաց, թե Շվեյկը դիտմամբ է հորանջում։

Կարծես Լուկաշի միտքը հասկանալով, գեներալը շրջվեց դեպի Շվեյկը և մոտեցավ նրան.

— Böhm oder Deutscher?^[63]

— Böhm, melde gehorsam. Herr Generalmajor.^[64]

— Շատ լավ,— չեխերեն ասաց գեներալը, որը չեխերենը փոքր-ինչ իմացող լեհ էր։— Բառաչում ես խոտ տեսած կովի պես։ Լռի՛ր, բերանդ փակիր։ Մի մզզա։ Արդեն ոտացճանապարհում եղե՞լ ես։

— Բնավ ոչ, չեմ եղել, պարոն գեներալ֊մայոր։

— Ինչո՞ւ չես գնացել մյուս զինվորների հետ։

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն գեներալ-մայոր, Պիսեկի զորաշարժերի ժամանակ, երբ մի անգամ, հանգստի ժամին, ամբողջ գունդը լցվեց հաճարի արտը, պարոն գնդապետ Վախտելն ասաց, թե զինվորը պարտավոր է մտածել ոչ միայն արտաքնոցի, այլև կովի մասին։ Ի դեպ, համարձակվում եմ զեկուցել, ի՞նչ պետք է անենք մենք արտաքնոցում։ Մենք մեր մեջ արտամղելու բան չունենք։ Ըստ մարշրուտի մենք արդեն մի քանի կայարաններում պետք է ընթրիք ստանայինք, բայց ոչինչ չստացանք։ Դատարկ փորով ոտացճանապարհ չես գնա։

Շվեյկը հասարակ խոսքերով գեներալին բացատրեց ընդհանուր իրադրությունը և այնպես արտահայտիչ էր նայում նրան, որ գեներալն անհրաժեշտություն զգաց բոլոր միջոցներով նրանց օգնել։ Հիրավի, եթե հրաման է տրվում շարքով ոտացճանապարհ գնալ, ապա այդ հրամանը պետք է մի տեսակ ներքնապես, ֆիզիոլոգիապես հիմնավորված լինի։

— Նրանց ետ ուղարեկցեք վագոնները՝ քնելու,— հրամայեց գեներալը կապիտան Սագներին։— Ինչպե՞ս է պատահել, որ ընթրիք չեն ստացել։ Այս կայարանով անցնող բոլոր էշելոնները պետք է ընթրիք ստանան, սա սնուցման կայան է։ Այլ կերպ չի էլ կարող լինել։ Մենք ճշտորեն սահմանված պլան ունենք։

Գեներալն այդ ամենն ասաց առարկություն չընդունող տոնով։ Դրանից հետևում էր, թե քանի որ արդեն գիշերվա մոտ ժամը տասներկուսն է, իսկ ընթրիքը պետք է տրվեր, ինչպես նա արդեն նշել էր, ժամը վեցին, ապա ուրիշ ոչինչ չէր մնում անել, քան գնացքն ամբողջ գիշերը և ամբողջ հաջորդ օրը պահել մինչև այդ օրվա երեկոյան ժամը վեցը, որպեսզի կարտոֆիլով գուլյաշ ստանային։

— Չկա ավելի վատ բան,— արտակարգ լրջությամբ ասաց գեներալը,— քան պատերազմի ժամանակ զորքերին տեղաշարժելիս նրանց մատակարարումը մոռացության տալը։ Իմ պարտքն է պարզել իրերի իսկական վիճակը և իմանալ, թե իսկապես ի՛նչ է կատարվում կայարանի պարետանոցում։ Քանզի, պարոնա՛յք, երբեմն մեղավոր են լինում հենց իրենք՝ էշելոնների պետերը։ Հարավ-Բոսնիական երկաթուղու Սուբոտիցա կայարանը ռևիզիայի ենթարկելիս ես պարզեցի, որ վեց էշելոն ընթրիք չէին ստացել միայն այն պատճառով, որ էշելոնների պետերը մոռացել էին պահանջել։ Վեց անգամ կայարանում կարտոֆիլով գուլյաշ էին եփել, սակայն ոչ ոք ճաշ չէր պահանջել։ Այդ գուլյաշը թափել, կիտել էին իրար վրա։ Գուլյաշի կույտեր էին գոյացել, իսկ գուլյաշի լեռների մոտով անցնող զինվորները կայարանում մուրացկանություն էին անում, մի կտոր հաց խնդրելով։ Տվյալ դեպքում, ինչպես տեսնում եք, մեղավորը զինվորական ադմինիստրացիան չի եղել։— Գեներալը ձեռքերը տարածեց։— Էշելոնների պետերն իրենց պարտականությունները չէին կատարել։ Գնանք գրասենյակ։

Սպաները հետևեցին նրան, միտք անելով, թե ինչու բոլոր գեներալներն այսպես միաժամանակ են խելագարվել։

Պարետանոցում պարզվեց, որ իսկապես գուլյաշի մասին ոչինչ հայտնի չէ։ Ճիշտ է, այդ կայարանով անցնող բոլոր էշելոնների համար պետք է գուլյաշ եփեին։ Բայց հետո հրաման է եկել, թե գուլյաշի փոխարեն ամեն մի զորամասի յուրաքանչյուր զինվորի համար փոխանցել յոթանասուներկու հելլեր, այնպես որ կայարանով անցնող ամեն մի զորամաս իր հաշվին ունի մարդագլուխ յոթանասուներկու հելլեր, որը նա իր ինտենդանտությունից կստանա ռոճիկները վճարելիս։ Ինչ վերաբերվում է հացին, ապա Վադիան կայարանում զինվորներին մարդագլուխ կես բոքոն կտան։