ЛЯЛЬКА

– Навяжы яго, пан, – сказала яна. – Ах, як я добра ўжо ведаю пана!.. Пытаюся гадзіну таму ў старшынёвай, дзе Вакульскі? “Паехаў па палетках, пашукаць месца пад цукроўню”. Акурат! – думаю я. – Ён паехаў у лес марыць. Загадала падаць сабе каня і вось – знаходжу пана, які сядзіць на пні, а ў самога ліхаманка… Ха-ха-ха!..

– Гэтак смешна я выглядаю?

– Не! Па мне, дык пан не выглядае смешна, але, як бы гэта сказаць?.. Нечакана. Я ўяўляла сабе пана зусім іначай. Калі мне сказалі, што пан купец, які ў дадатак хутка разбагацеў, я падумала: купец?.. Дык ён прыехаў у вёску або пашукаць панну з добрым пасагам, або здабыць у старшынёвай грошай на нейкае прадпрыемства”.

У любым выпадку я меркавала, што пан – чалавек халодны, разважлівы, які ходзіць па лесе і лічыць дрэвы, а на неба не глядзіць, бо яно не дае працэнтаў… Тым часам, што ж я бачу?.. Сярэднявечнага рамантыка, які ўцякае ў лес, каб уздыхаць і шукаць сляды мінулага тыдня, сляды яе ног! Вернага рыцара, які кахае да смерці адну кабету, а да іншых ставіцца, як дзікун. Ах, пане Вакульскі, як гэта смешна… як недалікатна!..

– Пані ўжо скончыла? – холадна запытаўся Вакульскі.

– Ужо… Цяпер пан скажа сваё слова?..

– Не, пані. Я прапаную вяртацца дадому.

Пані Вансоўская залілася яркай чырванню.

– Прашу прабачэння, – сказала яна, беручы каня за аброць, – ці не думе пан, што я гэтак кажу пра каханне пана, каб самой выйсці за пана?.. Маўчы, пан… Пагаворым сур’ёзна. Быў момант, калі мне пан падабаўся, быў і ўжо мінуў. Але нават каб не мінуў, нават каб памірала ад кахання да пана, што, вядома, не здарыцца, бо я не страціла ні сну, ні апетыту, я не пайшла б за пана, чуе пан… Хоць бы мяне прымушалі. Я не змагла б жыць з чалавекам, які кахае іншую кабету гэтак, як пан. У мяне зашмат гонару на тое. Верыць мне пан?

– Так!

– Добра. І калі сёння я крыху пакпіла з пана, дык гэта толькі зычлівасць. Імпануе мне жарсць пана, я хачу, каб пан быў шчаслівы, і таму кажу: пазбаўся, пан, сярэднявечнага трубадурства ў сабе, бо ў нас ужо дзевятнаццатае стагоддзе, кабеты ўжо іншыя, не такія, як пан іх сабе ўяўляе, пра гэта ведаюць нават дваццацігадовыя хлопцы.

– Якія ж яны?

– Прыгожыя, мілыя, любяць дурыць вам галаву, а кахаюць не больш, чым гэта прыносіць ім задавальнення. На драматычнае каханне не згодзіцца аніводная, прынамсі, не кожная… Мусіла б яна ўшчэнт знудзіцца любошчамі, каб шукаць драматычнага каханка.

– Карацей кажучы, намякае пані, што панна Ізабэла…

– О, ніякіх намёкаў на панну Ізабэлу, – жвава запратэставала пані Вансоўская. – Ёсць у ёй матэрыял на добрую кабету, і той, каго яна пакахае, будзе шчаслівы. Калі, аднак, пакахае!.. Дапамажы мне, пан, сесці на каня…

Вакульскі падсадзіў яе, і сам сеў на каня. Пані Вансоўская была ўсхваляваная. Неякі час яна ехала наперад моўчкі, раптам павярнулася і сказала:

– Яшчэ адно слова. Я ведаю людзей лепш, чым пан думае, і… баюся, пана чакае расчараванне. Дык вось, калі б гэта раптам здарылася, прыгадай сабе маю параду: не рабі нічога пад уплывам пачуццяў, а дай час. Шмат што выглядае горш, чым ёсць у сапраўднасці.

“Шатан!” – прамармытаў Вакульскі. Усё паплыло ў яго перад вачыма, усё заслала крывавым туманам.

Яны ехалі далей, ужо нічога не кажучы адзін аднаму. Калі вярнуліся ў Заславак, Вакульскі пайшоў да старшынёвай.

– Заўтра я паеду, – сказаў ён. – А цукроўню няхай пані не ставіць.

– Заўтра… – паўтарыла старая. – А што ж будзе з каменем?

– Вось менавіта. З дазволу пані я паеду ў Заслаўле. Пагляджу, што там з каменем. Зрэшты, маю там яшчэ адну справу.

– Так. Едзь з Богам… Няма чаго табе тут рабіць. А ў Варшаве заходзь да мяне. Я вярнуся разам з графіняю і Ленцкімі…

Увечары зайшоў да яго Ахоцкі.

– Ліха на яго! – вылаяўся ён. – Гэтак хацеў з панам пагутарыць пра розныя рэчы… Але што ж, як пан увесь час быў з бабамі, а цяпер едзеш…

– Не любіш, пан, кабет? – усміхнуўся Вакульскі. – Можа, добра і робіш!..

– Не тое, каб не любіў. Але з таго часу, як пераканаўся, што свецкія дамы не адрозніваюцца ад пакаёвак, я абіраю пакаёвак.

– Усе без выключэння бабы, – правіў ён далей, – гускі, нават самыя разумныя з іх. Учора, напрыклад, я паўгадзіны тлумачыў Вансоўскай, якая карысць можа быць ад кіравання паветранымі балонамі. Расказваў пра тое, што знікнуць межы, пра братэрства народаў, пра магутны прагрэс цывілізацыі… Яна так глядзела мне ў вочы, што ніякіх сумневаў не было – усё разумее. А толькі я спыніўся, яна і пытаецца: “Пане Ахоцкі, а чаму пан не жэніцца?..” Чуў, пан?!

Вядома, яшчэ палову гадзіны я выкладаў ёй, што і ў думках не маю жаніцца, што я не ажаніўся б ані з паннаю Феліцыяй, ані з паннаю Ізабэлай, ані нават з ёю. Да д’ябла! Навошта мне жонка, якая б таўклася па маёй лабараторыі ў сваёй сукенцы з доўгім хвастом, цягала мяне на шпацыры, на візіты, у тэатры… Далібог, я не ведаю ніводнае кабеты, ад няспыннае прысутнасці якое я не з’ехаў бы з глузду за паўгода.

Ён змоў і хацеў ужо ісці.