ЛЯЛЬКА

Ён мусіў заўважыць задавальненне на маім твары (мне гэта пакупка камяніцы ніколі не падабалася), бо сціснуў мне руку мацней, наколькі гэткі здыхляк здольны моцна нешта рабіць, і, соладка ўсміхаючыся (ванітавала мяне ад гэтай саладжавасці), зашаптаў:

– Магу аказаць панам паслугу… важную паслугу… Пані баранеса вельмі лічыцца з маім меркаваннем і… калі я…

Тут ён кашлянуў.

– Разумею, – азваўся я, здагадваючыся, з кім маю справу. – Пану Вакульскаму, вядома, нескладана будзе ацаніць клопаты пасярэдніка.

– Але ж, пане, прашу прабачэння, – абурыўся ён, – што такое?! З прапановаю да паноў прыйдзе адвакат баранесы. Зрэшты, я не пра сябе клапачуся… Мне цалкам стае таго, што ў мяне ёсць… Але я ведаю адну бедную сям’ю, якой, па маёй рэкамендацыі, калі захочаце, панове…

– Калі ласка, пане, – спыніў я яго, – нам было б лепш уручыць нейкую суму наўпрост пану, калі, вядома, справа дойдзе да выніку.

– О, за тое, што дойдзе, я магу паручыцца гонарам! – запэўніў пан Марушэвіч.

Аднак я не даў яму слова, што ён атрымае за пасярэдніцтва, дык той пару хвілін яшчэ пакруціўся ў краме і пайшоў, пасвістваючы.

Пад вечар я расказаў усё Стаху, але той у адказ прамаўчаў, што мяне збянтэжыла. Дык на другі дзень я паспяшаўся да нашага адваката (які адначасова і адвакат князя) ды пераказаў яму навіну Марушэвіча.

– Дае дзевяноста тысяч рублёў!.. – здзівіўся адвакат (гэта вельмі вядомы чалавек). – Але ж, дарагі пане Жэцкі, цяпер камяніцы даражэюць, у наступным годзе нават збіраюцца пабудаваць сотні дзве новых… Такім чынам, дарагі пане Жэцкі, калі прададзім наш дом нават за сто тысяч рублёў, дык яшчэ зробім ім ласку… У пані баранесы надта загарэліся вочы на гэту камяніцу (калі падобны выраз уласцівы ў дачыненні да гэтакіх высакародных дам), і мы можам вытаргаваць значна большую суму, дарагі пане Жэцкі.

Я развітаўся са знакамітым адвакатам і вярнуўся ў краму, абяцаючы сабе ні за што больш не ўмешвацца ў продаж камяніцы. Апроч таго, падумалася мне, зрэшты, не першы ўжо раз, што Марушэвіч – спрытнюга, якіх пашукаць.

Зараз, калі я супакоіўся ўжо настолькі, што магу ўпарадкаваць свае думкі, апішу ненавісны суд пані баранесы з тым анёлам, з тою дасканалаю кабетаю, пані Стаўскаю. Каб я не апісаў яго, дык праз год ці два засумняваўся б ва ўласнай памяці, што магло здарыцца гэткае вычварэнства.

Дык не забывай жа, дарагі Ігнацы, што, па-першае, пані баранеса Кшэшоўская даўно ўжо незалюбіла пані Стаўскую, бо думае, што ўсе, як адзін, у тую закаханыя, а па-другое, пані баранеса хоча як мага танней купіць у Вакульскага камяніцу. Абодва гэтыя факты істотныя, а важнасць іх я спасціг толькі цяпер. (Як я старэю, Божа міласэрны, як я старэю!..)

Пасля знаёмства з пані Стаўскай я бываў у яе досыць часта. Не скажу, каб кожны дзень. Часам раз на некалькі дзён, а часам і два разы на дзень. Я ж мусіў апекавацца тою камяніцаю, гэта адно. А потым, трэба было паведаміць пані Стаўскай, што напісаў Вакульскаму ў справе пошукаў яе мужа. Потым давялося ехаць з весткаю, што Вакульскі не дазнаўся нічога пэўнага. Потым наведаў, каб з вокнаў яе кватэры паназіраць за Марушэвічам, які жыў у афіцыне насупраць. Іншым разам трэба было прыгледзецца да пані Кшэшоўскае і да яе дачыненняў са студэнтамі, што жылі паверхам вышэй і на якіх яна няспынна скардзілася.

Нехта з боку мог бы падумаць, што я бываю ў пані Стаўскае занадта часта. Але сам я, добра разважыўшы, прыйшоў да высновы, што бываў у яе занадта рэдка. Бо з яе вокнаў быў дасканалы пункт назірання за ўсёю камяніцаю, ну і да таго ж прымалі мяне там вельмі гасцінна. Пані Місевічова (шаноўная матка пані Гэлены) кожны раз вітала мяне ледзь не з абдымкамі, малая Гэлюня залазіла мне на калені, а сама пані Стаўская рабілася больш вясёлаю, як мяне бачыла, і казала, што ў той час, калі я ў іх, яна забывае пра свае клопаты!..

Ці мог я, калі мяне так прымалі, не бываць там часта? Далібог, мяркую, што бываў я там рэдка, і каб меў больш рыцарскіх якасцяў, мусіў бы праседжваць там з раніцы да вечара. Няхай бы нават пані Стаўская і апраналася пры мне. Чым бы гэта мне зашкодзіла?

Падчас тых візітаў зрабіў я некалькі важных назіранняў.

Спачатку тыя студэнты з чацвёртага паверху; яны і праўда былі людзьмі неспакойнага нораву. Да другое гадзіны ночы спявалі, галёкалі, часам нават раўлі і наогул стараліся выдаваць як найбольш нялюдскіх гукаў. Цягам дня, калі хоць адзін з іх быў дома, – а нехта звычайна заўсёды заставаўся, – яны пільнавалі, ці не вытыркне пані баранеса галаву ў фортку (а рабіла яна гэта не менш за дзесяць разоў на дзень), і заўсёды паспявалі лінуць на яе зверху вады.

Скажу нават, што паміж ёю і студэнтамі, якія жылі наверсе, утварылася нешта падобнае да спартовага спаборніцтва, сутнасць якога была ў тым, што яна, высоўваючыся ў фортку, старалася як мага хутчэй схаваць галаву назад, а яны намагаліся абліваць яе як мага часцей і не шкадуючы вады.

А вечарамі гэтыя маладыя людзі, над якімі ніхто не жыў і якіх ніхто не мог абліць вадою, склікалі да сябе прачак і служанак з усяе камяніцы. Тады з кватэры пані баранесы чуліся крыкі ды істэрычныя рыданні.